نکات کلیدی
1. کشف آهک پیش از کشاورزی و چرخ
به نوعی، داستان بتن نیز داستان تمدن است: ریشه‌های آن به دوران ماقبل تاریخ برمی‌گردد و حتی پیش از کشاورزی و چرخ است.
جامعه‌های انسانی اولیه. کشف آهک، یکی از مواد کلیدی در بتن، در اواخر دوره پارینه‌سنگی، حدود دوازده هزار سال پیش، اتفاق افتاد. این کشف پیش از انقلاب نوسنگی بود که شاهد ظهور کشاورزی و چرخ بود.
سناریوی آتش‌افروزی. نظریه‌ی محبوب‌ترین این است که آهک زمانی کشف شد که شکارچیان-گردآورندگان آتش را بر روی یک لایه سنگ آهک روشن کردند. حرارت، کربنات کلسیم موجود در سنگ آهک را به اکسید کلسیم یا آهک زنده تبدیل کرد. هنگامی که آب به آهک زنده اضافه شد، واکنش شیمیایی ایجاد شد که حرارت تولید کرده و هیدروکسید کلسیم را تشکیل داد که سپس به یک ماده سنگی سخت تبدیل شد.
انقلاب‌های تکنولوژیکی و اجتماعی. کشف آهک ممکن است نقش مهمی در انقلاب‌های تکنولوژیکی و اجتماعی که به عصر نوسنگی منجر شد، ایفا کرده باشد. این ماده به انسان‌های اولیه یک مصالح ساختمانی چندمنظوره ارائه داد و ممکن است به توسعه جوامع قبیله‌ای بر اساس سیستم‌های اعتقادی و آیین‌های مشترک کمک کرده باشد.
2. بتن باستانی شیمی پیشرفته نوسنگی را فاش می‌کند
در واقع، ممکن است انقلاب‌هایی که به عصر نوسنگی منجر شد، با اختراع بتن آغاز شده باشد و کشف آهک بسیار عجیب‌تر و جالب‌تر از آنچه که قبلاً تصور می‌شد، باشد.
گوک‌لی‌تپه. شواهد باستان‌شناسی از مکان‌هایی مانند گوک‌لی‌تپه در جنوب شرقی ترکیه نشان می‌دهد که بتن آهکی در ساخت سازه‌های یادمانی به کار رفته است که به ۱۱۶۰۰ سال پیش برمی‌گردد. این موضوع دیدگاه سنتی را که کشاورزی عامل اصلی تغییرات اجتماعی نوسنگی بود، به چالش می‌کشد.
فناوری‌های آتش‌زایی. کشف آهک نیاز به توسعه کوره‌های با دمای بالا داشت که نمایانگر اولین استفاده بشر از شیمی پیچیده و فرآیندهای صنعتی بود. این فناوری‌های آتش‌زایی راه را برای دیگر نوآوری‌های کلیدی، مانند سرامیک‌های پخته و متالورژی هموار کرد.
صاعقه‌ها. یکی از نظریه‌ها پیشنهاد می‌کند که کشف آهک از مشاهده صاعقه‌ها بر روی لایه‌های سنگ آهک الهام گرفته شده است. حرارت شدید صاعقه می‌توانست کربنات کلسیم را به آهک تبدیل کند که سپس می‌توانست توسط انسان‌های اولیه آزمایش شود.
3. رومیان بتن هیدرولیک را برای سازه‌های پایدار تسلط یافتند
رومیان اولین کسانی بودند که پتانسیل بتن را درک کردند و از آن برای ساخت بناهای خیره‌کننده‌ای که تا به امروز باقی مانده‌اند، استفاده کردند.
بتن رومی. رومیان بتن هیدرولیک را دوباره کشف کردند، نوعی بتن که می‌تواند زیر آب سخت شود و به طور گسترده‌ای در پروژه‌های ساختمانی خود از آن استفاده کردند. این امر به آن‌ها اجازه داد تا سازه‌های بادوامی مانند آکودکت‌ها، پل‌ها و بندرها بسازند.
پوزولانا. ماده کلیدی در بتن هیدرولیک رومی پوزولانا بود، خاکستر آتشفشانی که با آهک واکنش نشان می‌دهد و ماده‌ای قوی و مقاوم در برابر آب ایجاد می‌کند. رومیان پوزولانا را از منطقه اطراف کوه وزوویوس در ایتالیا به دست آوردند.
مهارت‌های مهندسی. رومیان مهندسان ماهری بودند که خواص بتن و نحوه استفاده مؤثر از آن را درک می‌کردند. آن‌ها تولید و کاربرد آن را سیستماتیک کردند و اولین کسانی بودند که بتن را به شیوه‌ای که امروزه انجام می‌دهیم، به کار بردند: قرار دادن آن در قالب‌های بزرگ برای ایجاد یک واحد معماری منسجم و قوی.
4. نقش بتن در گسترش و نوآوری رومیان
به نوعی، داستان بتن نیز داستان تمدن است...
کاربردهای عملی. رومیان از بتن برای طیف وسیعی از مقاصد عملی، از جمله ساخت جاده‌ها، آکودکت‌ها و حمام‌های عمومی استفاده کردند. این پروژه‌های زیرساختی کیفیت زندگی مردم در سرتاسر امپراتوری را بهبود بخشید.
موفقیت نظامی. برخی تاریخ‌نگاران بر این باورند که فناوری‌های مبتنی بر آهک روم به موفقیت آن‌ها در فتح بخش بزرگی از اروپا غربی کمک کرده است. قلعه‌ها و استحکامات رومی نسبت به آنچه که دشمنانشان داشتند، بادوام‌تر و مقاوم‌تر بودند.
سیستم حقوقی. رومیان احترام عمیقی به سیستم حقوقی خود داشتند که نه تنها برای تمام شهروندان رومی قابل دسترسی بود بلکه برای غیرشهروندان نیز همین‌طور. این عشق به ثبات و طبیعت منطقی به مهارت‌های مهندسی آن‌ها کمک کرد که به اهداف عملی معطوف شده بود.
5. جنجال هرم بزرگ: بتن یا سنگ آهک؟
اگر این درست باشد، هرم‌ها بزرگ‌ترین حجم بتن تولید شده و به کار رفته در یک پروژه مهندسی تا ساخت کانال پاناما در حدود بیست و چهار قرن بعد را نمایان می‌سازد.
فرضیه بلوک‌های بتن ریخته‌گری. برخی محققان، مانند میشل و. بارسوم و جوزف دیویدوویس، پیشنهاد کرده‌اند که بخش‌هایی از هرم‌های مصری، به ویژه هرم بزرگ جیزه، با استفاده از بلوک‌های بتن ریخته‌گری ساخته شده‌اند نه سنگ آهک استخراج شده.
بتن ژئوپلیمر. دیویدوویس پیشنهاد می‌کند که مصریان از نوعی بتن دوستدار محیط زیست به نام بتن ژئوپلیمر استفاده کرده‌اند که از خاک رس، آهک و ناترون ساخته می‌شود. او معتقد است که این بتن در محل ریخته شده و نیاز به تجهیزات بلند کردن پیچیده را از بین می‌برد.
مقابل‌استدلال‌های مصرشناسان. مصرشناسان فرضیه بلوک‌های بتن ریخته‌گری را رد می‌کنند و به کمبود شواهد تاریخی و کشف نشانه‌های استخراج در بسیاری از بلوک‌های هرم اشاره می‌کنند. آن‌ها همچنین اشاره می‌کنند که مقدار سنگی که از معادن نزدیک استخراج شده تقریباً معادل مقدار استفاده شده برای تمام بناهای موجود در این منطقه است.
6. بندر هیرود: گواهی بر مهندسی بتن رومی
اولین استفاده بزرگ از بتن رومی نه در رم، و نه حتی در ایتالیا، بلکه ۲۳۰۰ کیلومتر (۱۴۰۰ مایل) به سمت شرق، در یهودا انجام شد.
هیرود بزرگ. هیرود بزرگ، پادشاه یهودا، از بتن رومی به طور گسترده‌ای در ساخت شهر و بندر قیصریه استفاده کرد. این بزرگ‌ترین کاربرد بتن هیدرولیک در یک پروژه ساختمانی تا اوایل قرن بیستم بود.
اهمیت استراتژیک. هیرود قیصریه را برای ایجاد یک بندر بین‌المللی بزرگ ساخت که می‌توانست با اسکندریه در مصر رقابت کند. این بندر به عنوان پناهگاهی امن برای کشتی‌های غله رومی و تسهیل تجارت بین شرق و غرب عمل می‌کرد.
چالش‌های مهندسی. ساخت بندر قیصریه با چالش‌های مهندسی متعددی مواجه بود، از جمله کمبود حفاظت طبیعی در برابر عناصر و بستر شنی دریا. بتن رومی برای غلبه بر این موانع ضروری بود.
7. پانتئون: اوج معماری بتن رومی
…به رم بروید و سعی کنید بتن رومی قدیمی را با تبر بشکنید؛ تنها می‌توانید فولاد را فرورفته کنید.
شگفتی معماری. پانتئون رومی یکی از شگفت‌انگیزترین بناهای جهان است که به خاطر گنبد بزرگ بتن خود مشهور است. این گنبد بزرگ‌ترین گنبد بتن بدون تقویت در جهان است و نزدیک به دو هزار سال است که ایستاده است.
نوآوری مهندسی. رومیان از تکنیک‌های مختلفی برای کاهش وزن و فشار بر روی گنبد پانتئون استفاده کردند، از جمله استفاده از دانه‌های سبک‌تر در بخش‌های بالایی و گنجاندن کافه‌ها در سطح داخلی گنبد.
طراحی زیبایی‌شناختی و معنوی. پانتئون به گونه‌ای طراحی شده بود که هم زیبا و هم الهام‌بخش باشد. گنبد به عنوان نمادی از آسمان طراحی شده بود و اوکولوس در مرکز آن اجازه می‌داد که نور خورشید به داخل ساختمان بتابد و اثر دراماتیکی ایجاد کند.
8. بتن مِزوآمریکایی: توسعه‌ای موازی
تا قرن‌های اول میلادی، فرهنگ‌های مِزوآمریکایی از مقدار زیادی آهک برای گچ (از جمله انواعی که به عنوان پایه نقاشی دیواری عمل می‌کردند) و گچ استفاده می‌کردند که به طرز فراوانی بر روی ساختمان‌های عمومی خود به کار می‌بردند.
تمدن اولمک. تمدن اولمک در مِزوآمریکا، که بین ۱۵۰۰ تا ۴۰۰ پیش از میلاد شکوفا شد، یکی از اولین تمدن‌هایی بود که از آهک برای گچ استفاده کرد. این دانش بعدها توسط دیگر فرهنگ‌های مِزوآمریکایی، مانند مایا و آزتک‌ها، پذیرفته و گسترش یافت.
گچ آهکی و گچ. مایا و آزتک‌ها از مقادیر زیادی آهک برای ایجاد گچ و گچ استفاده کردند که برای تزئین ساختمان‌های خود و ایجاد نقاشی‌های دیواری به کار می‌رفت. تولید آهک نیاز به جنگل‌زدایی قابل توجهی داشت که ممکن است به زوال برخی از تمدن‌های مِزوآمریکایی کمک کرده باشد.
استفاده محدود از بتن. در حالی که مِزوآمریکایی‌ها از آهک به طور گسترده‌ای استفاده کردند، اما بتن را به اندازه رومیان توسعه ندادند. آن‌ها گاهی اوقات تیرک‌های بتنی برای ساختارهای تیرک و تیرک استفاده می‌کردند، اما نمونه‌های باقی‌مانده نسبتاً خام هستند.
9. کشف دوباره بتن در عصر صنعتی
هرچند که ممکن است عجیب به نظر برسد، شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که اولین کوره‌های ساخته شده توسط انسان‌ها نه برای پخت و پز یا کباب کردن غذا، بلکه برای تولید آهک در دماهای بالا بوده‌اند.
فرای گیوکوندو. کشف دوباره کتاب "در معماری" ویتروویوس در قرن پانزدهم علاقه جدیدی به بتن رومی ایجاد کرد. فرای گیوکوندو، یک راهب فرانسیسکنی، از بتن رومی برای ساخت پل نوتردام در پاریس استفاده کرد که اولین بار در بسیاری از قرن‌ها بود که این ماده در یک پروژه ساختمانی به کار گرفته شد.
جان اسمیتون. در قرن هجدهم، مهندس بریتانیایی جان اسمیتون در حین ساخت فانوس دریایی اددستون، سیمان طبیعی را دوباره کشف کرد. او دریافت که سنگ آهک حاوی خاک رس، ملات هیدرولیکی تولید می‌کند که قوی‌تر و بادوام‌تر از ملات آهکی خالص است.
جوزف آسپدین. در سال ۱۸۲۴، جوزف آسپدین سیمان پرتلند را ثبت اختراع کرد، نوعی سیمان که با سوزاندن مخلوطی از سنگ آهک و خاک رس ساخته می‌شود. سیمان پرتلند در نهایت به رایج‌ترین نوع سیمان در جهان تبدیل شد.
10. جنبه تاریک بتن مسلح: خوردگی و زوال
در حالی که ما به سرعت به استفاده از بتن برای ساخت تقریباً همه چیز روی آوردیم، هنوز از محدودیت‌های این ماده نوین بی‌خبر بودیم.
عمر محدود. با وجود استفاده گسترده، بتن مسلح یک ماده ساختمانی دائمی نیست. میله‌های تقویت‌کننده فولادی درون بتن در برابر خوردگی آسیب‌پذیر هستند که می‌تواند باعث ترک‌خوردگی و فروریختن بتن شود.
فرآیند خوردگی. خوردگی میله‌های فولادی یک فرآیند الکتروشیمیایی است که با حضور آب، هوا و کلریدها تسریع می‌شود. انبساط میله‌های خورده شده می‌تواند فشار زیادی بر روی بتن اطراف وارد کند و منجر به شکست ساختاری شود.
بحران زیرساخت. استفاده گسترده از بتن مسلح بحران زیرساختی ایجاد کرده است، زیرا بسیاری از پل‌ها، جاده‌ها و ساختمان‌ها اکنون نیاز به تعمیر یا تعویض دارند. هزینه تعمیر یا تعویض این زیرساخت‌ها تخمین زده می‌شود که به تریلیون‌ها دلار برسد.
11. سیمان‌های سبز و مواد جایگزین تقویت‌کننده
یکی از جنجال‌های مهم موجود در این صفحات این است که بتن عمر بسیار طولانی‌تری دارد وقتی که با میله‌های فولادی (به نام میلگرد) تقویت نشده باشد و اینکه مواد جایگزین برای تولید میلگرد باید اجازه دهند که سازه‌هایی با عمر هزار سال به جای یک قرن ساخته شوند، حقایقی که نویسنده در اینجا به طور قانع‌کننده‌ای به آن‌ها پرداخته است.
خاکستر پرواز و سرباره. یکی از راه‌حل‌ها برای مشکلات زیست‌محیطی و دوام بتن، استفاده از سیمان‌های سبز ساخته شده از خاکستر پرواز و سرباره، محصولات جانبی صنایع فولاد و زغال‌سنگ است. این مواد می‌توانند جایگزین بخش قابل توجهی از سنگ آهک و خاک رس مورد استفاده در سیمان پرتلند معمولی شوند.
میلگرد غیرآهنی. رویکرد دیگر استفاده از میلگردهای غیرآهنی ساخته شده از موادی مانند پلیمر تقویت‌شده با الیاف شیشه (GFRP) یا آلیاژهای برنز آلومینیوم است. این مواد در برابر خوردگی مقاوم هستند و می‌توانند به طور قابل توجهی عمر سازه‌های بتن مسلح را افزایش دهند.
بتن بدون تقویت. در برخی کاربردها، مانند جاده‌ها و بزرگراه‌ها، ممکن است امکان استفاده از بتن بدون تقویت وجود داشته باشد. در حالی که بتن بدون تقویت بیشتر در معرض ترک‌خوردگی است، اما همچنین هزینه نگهداری کمتری دارد و از مشکل خوردگی میلگرد رنج نمی‌برد.
آخرین به‌روزرسانی::
نقد و بررسی
کتاب سیاره‌ی بتن با نقدهای متنوعی مواجه شد و میانگین امتیاز آن ۳.۸۸ از ۵ بود. خوانندگان تاریخ بتن را جذاب دانستند، به‌ویژه ریشه‌های باستانی و نوآوری‌های رومی آن. بسیاری از عمق کتاب قدردانی کردند، اما برخی احساس کردند که در برخی قسمت‌ها به دلیل جزئیات زیاد، کتاب کشدار شده است. هشدارهای نویسنده درباره‌ی عمر کوتاه بتن مدرن و چالش‌های زیرساختی آن با استقبال خوانندگان مواجه شد. برخی به تمرکز بر روی شخصیت‌های تاریخی خاص انتقاد کردند و خواستار اطلاعات بیشتری درباره‌ی تحولات بتن معاصر بودند. به‌طور کلی، خوانندگان کتاب را آموزنده و روشنگر یافتند، با وجود مشکلات گاه‌به‌گاه در سرعت روایت.
