Hagakure

1. Przyjmij śmierć, by żyć pełnią jako samuraj

Droga wojownika (bushidō) odnajduje się w umieraniu.

Śmierć jako wyzwolenie. Akceptując śmierć jako nieodłączną rzeczywistość, samuraj uwalnia się od lęku i wahania. Taki sposób myślenia pozwala na zdecydowane działanie i pełne zaangażowanie w swoje obowiązki. Koncepcja „życia, jakby się już umarło” (jōjū shinimi) umożliwia wojownikom wypełnianie swoich zobowiązań bezbłędnie przez całe życie.

Praktyczne zastosowania. Filozofia ta przejawia się na różne sposoby:

• codzienna medytacja nad scenariuszami śmierci,
• dbanie o nienaganny wygląd i sprzęt, gotowość do śmierci w każdej chwili,
• gotowość do poświęcenia życia dla pana lub klanu,
• przyjmowanie „szalonego szału śmierci” (shini-gurui) w bitwie lub kryzysie.

Akceptacja śmierci paradoksalnie prowadzi do pełniejszego i bardziej świadomego życia, gdyż samuraj wykorzystuje każdą chwilę do maksimum.

2. Lojalność to fundament bushidō

Nic tak nie odsłania serc innych, jak choroba.

Niezachwiana wierność. Prawdziwa lojalność wykracza poza zwykłe posłuszeństwo i przenika każdy aspekt życia samuraja. Jest wystawiana na próbę nie tylko w chwilach kryzysu, lecz także w codziennej służbie i postępowaniu osobistym. Głębia lojalności ujawnia się w zachowaniu wobec pana lub klanu w trudnych momentach.

Lojalność objawia się na wiele sposobów:

• gotowość do upomnienia pana dla dobra klanu,
• zachowanie tajemnic i tradycji klanu,
• wspieranie współtowarzyszy i podwładnych,
• dbanie o reputację klanu poprzez własne postępowanie,
• poświęcanie osobistych pragnień dla dobra wspólnoty.

Idea „tajemnej miłości” (shinobu-koi) obrazuje ideał lojalności – głębokie, niewypowiedziane oddanie, które trwa mimo braku uznania czy nagrody.

3. Kultywuj niezłomną determinację w służbie

Jeśli popełnisz błąd i umrzesz w jego wyniku, mogą uznać cię za szaleńca (kichigai), lecz nie przyniesie to hańby.

Jednoznaczny cel. Idealny samuraj rozwija ichinen – stan niezachwianej determinacji i skupienia na celu. Ten stan umysłu pozwala na zdecydowane działanie bez wahania czy wątpliwości. To podstawa skutecznej służby w czasie pokoju i odwagi na polu bitwy.

Kluczowe elementy kultywowania determinacji:

• nieustanne doskonalenie i trening,
• skrupulatne wypełnianie obowiązków, nawet tych pozornie błahych,
• gotowość do zdecydowanego działania, nawet kosztem własnym,
• zachowanie spokoju w każdej sytuacji,
• dążenie do przewyższania innych w oddaniu i umiejętnościach.

Postać kusemono – wyjątkowego wojownika, na którego można liczyć w każdej sytuacji – ucieleśnia ten ideał niezłomnej determinacji w służbie.

4. Równoważ mądrość, współczucie i odwagę

Kultywowanie mądrości wymaga po prostu słuchania innych. Z tego rodzi się niezmierzona wiedza. Współczucie jest dla dobra innych – to wybór czynienia dobra dla innych, a nie z egoistycznych pobudek. Odwaga zaś znajduje się w „zaciskaniu zębów”.

Holistyczny rozwój. Idealny samuraj pielęgnuje równowagę mądrości (chi), współczucia (jin) i odwagi (yū). Ta triada stanowi fundament skutecznej służby i przywództwa. Choć każda cecha jest cenna sama w sobie, ich prawdziwa siła ujawnia się, gdy rozwijane są w harmonii.

Praktyczne zastosowania:

• Mądrość: szukanie rad, studiowanie historii i strategii, otwartość na naukę,
• Współczucie: troska o dobro innych, działanie dla wspólnego dobra, okazywanie miłosierdzia, gdy jest to stosowne,
• Odwaga: stawianie czoła wyzwaniom, mówienie prawdy władzy, zdecydowane działanie w kryzysie.

Kultywując te cechy, samuraj staje się nie tylko zręcznym wojownikiem, lecz także wszechstronnym i skutecznym sługą swego pana i klanu.

5. Zachowuj czujność w pokoju i wojnie

Spotykając drugiego człowieka, szybko poznaj jego charakter i odpowiednio go pozdrów.

Stała gotowość. Samuraj musi nieustannie utrzymywać stan czujności i przygotowania, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny. Ta czujność obejmuje gotowość fizyczną i bystrość umysłu. Idea zanshin – stan rozluźnionej świadomości – uosabia ten ideał.

Kluczowe aspekty czujności:

• regularne treningi sztuk walki i umiejętności wojskowych,
• dbałość o detale w wyglądzie i wyposażeniu,
• uważna obserwacja ludzi i sytuacji,
• mentalne przygotowanie na różne scenariusze,
• szybkie podejmowanie decyzji i działania, gdy zajdzie potrzeba.

Utrzymując ten stan gotowości, samuraj jest przygotowany na każde wyzwanie czy okazję, skutecznie służąc swemu panu i klanowi w każdej sytuacji.

6. Honor zdobywa się przez bezinteresowne oddanie

Człowiek kalkulujący to tchórz. Myśli tylko o stratach i zyskach, a jego umysł nigdy nie schodzi z tej ścieżki.

Poza własnym interesem. Prawdziwy honor samuraja nie pochodzi z osobistych korzyści czy uznania, lecz z bezinteresownego oddania panu, klanowi i obowiązkom. Wymaga to porzucenia kalkulacji własnych korzyści i przyjęcia postawy całkowitego zaangażowania.

Przejawy bezinteresownego oddania:

• gotowość do podejmowania trudnych i niewdzięcznych zadań,
• stawianie potrzeb klanu ponad własne pragnienia,
• przyjmowanie kar czy degradacji z godnością,
• dążenie do doskonałości nawet w niewidocznych zadaniach,
• wspieranie i pielęgnowanie współtowarzyszy i podwładnych.

Idea „tajemnej miłości” (shinobu-koi) ponownie znajduje tu zastosowanie – najgłębszy honor pochodzi z oddania, które nie oczekuje uznania ani nagrody.

7. Droga wojownika wykracza poza samą umiejętność

Nie ma nic bardziej nieprzyjemnego niż przebiegłość czy spryt. Ludzie trzymają się na dystans i unikają zbliżenia.

Poza techniką. Choć umiejętności walki są ważne, prawdziwa Droga wojownika (bushidō) sięga znacznie dalej niż sama biegłość techniczna. Obejmuje holistyczne podejście do życia, służby i postępowania osobistego. Idealny samuraj rozwija nie tylko zdolności bojowe, lecz także mądrość, charakter moralny i głębokie zrozumienie swojej roli w społeczeństwie.

Kluczowe elementy Drogi:

• etyczne postępowanie i rozumowanie moralne,
• znajomość historii, strategii i rządzenia,
• rozwijanie wrażliwości estetycznej (poezja, kaligrafia itp.),
• opanowanie etykiety i właściwego zachowania,
• rozwijanie intuicji i umiejętności oceny sytuacji.

Celem jest stać się nie tylko zręcznym wojownikiem, lecz wszechstronnym i godnym zaufania sługą swego pana i klanu.

8. Podtrzymuj tradycje i historię klanu

Wszyscy wasale klanu Nabeshima muszą znać lore i zwyczaje (kokugaku) swojej domeny.

Zachowanie dziedzictwa. Głębokie zrozumienie i szacunek dla historii, tradycji i zwyczajów klanu są niezbędne do skutecznej służby. Ta wiedza dostarcza kontekstu dla obecnych działań, wskazówek przy podejmowaniu decyzji oraz poczucia ciągłości i celu.

Ważne aspekty wiedzy o klanie:

• genealogia i kluczowe postacie historyczne,
• znaczące bitwy i wydarzenia polityczne,
• unikalne zwyczaje i protokoły,
• relacje z innymi klanami i siogunatem,
• tajne nauki i strategie przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Podtrzymując i ucieleśniając te tradycje, samuraje zachowują siłę i tożsamość swojego klanu, nawet gdy czasy się zmieniają.

9. Kobiety odgrywają kluczowe role w społeczeństwie samurajów

Podnoszenie rąk w uniesieniu świadczy o braku czujności i szacunku.

Poza stereotypami. Choć często pomijane w popularnych wyobrażeniach, kobiety odgrywały istotne role w społeczeństwie samurajów. Nie były jedynie biernymi postaciami, lecz aktywnymi uczestniczkami w utrzymaniu siły, honoru i tradycji klanu.

Kluczowe role i oczekiwania wobec kobiet:

• podtrzymywanie honoru rodziny poprzez cnotliwe postępowanie,
• zarządzanie gospodarstwem domowym i finansami,
• wychowywanie dzieci w duchu tradycji i wartości klanu,
• wykazywanie odwagi i zaradności w czasach kryzysu,
• wspieranie mężów w ich obowiązkach wobec klanu.

Przykłady z tekstu ukazują kobiety podejmujące zdecydowane działania w bitwach, zarządzające obroną zamków, a nawet upominające mężów za niedotrzymywanie ideałów samurajskich.

10. Opanuj sztukę doradzania i upominania

Upominanie lub udzielanie rad panu po fakcie jest bezcelowe i może prowadzić do szkodliwych plotek.

Umiejętne przewodnictwo. Zdolność do mądrego doradzania, a gdy trzeba – upominania pana, jest kluczową umiejętnością wysokich rangą samurajów. Wymaga nie tylko mądrości i odwagi, lecz także taktu, wyczucia czasu i głębokiego zrozumienia ludzkiej natury.

Kluczowe zasady skutecznego doradzania:

• czas: poruszanie spraw proaktywnie, zanim staną się kryzysami,
• dyskrecja: udzielanie rad prywatnie, by uniknąć publicznego zawstydzenia,
• empatia: uwzględnianie perspektywy i obaw pana,
• wytrwałość: gotowość do powtarzania ważnych rad, jeśli zajdzie potrzeba,
• bezinteresowność: skupienie na dobru klanu, nie na własnych korzyściach.

Celem jest prowadzenie pana ku mądrym decyzjom, przy jednoczesnym zachowaniu harmonii i szacunku w hierarchii klanu.

11. Dostosuj się do zmieniających się czasów, zachowując wartości

Obecnych trendów nie da się zatrzymać w biegu czasu. Świat pogrąża się w upadku, bo zbliżamy się do końca czasów.

Elastyczna tradycja. Choć podtrzymywanie tradycji jest niezmiernie ważne, samuraj musi także umieć dostosować się do zmieniających się okoliczności. Wymaga to rozeznania, które wartości są niezmienne, a które praktyki można modyfikować, by sprostać nowym wyzwaniom.

Równoważenie tradycji i adaptacji:

• zachowanie podstawowych zasad etycznych i lojalności,
• dostosowywanie taktyk i strategii wojskowych do nowych technologii i sytuacji,
• rozwijanie nowych umiejętności przydatnych w rządzeniu w czasach pokoju,
• otwartość na nowe idee przy krytycznej ocenie ich wartości,
• zachowanie istoty bushidō przy jednoczesnej zmianie jego zewnętrznych form.

Dzięki temu równoważeniu klasa samurajów może zachować swoją aktualność i skuteczność, nawet gdy społeczeństwo wokół niej się zmienia.

Ostatnia aktualizacja: January 22, 2025