Philosophical Investigations

1. Betekenis van taal is gebruik, niet alleen benoemen

Voor een grote groep gevallen—hoewel niet voor alle—waarin we het woord "betekenis" gebruiken, kan het als volgt worden gedefinieerd: de betekenis van een woord is het gebruik ervan in de taal.

Tegen het Augustijnse beeld. Wittgenstein daagt de traditionele opvatting uit, zoals die door Augustinus werd voorgesteld, dat taal vooral functioneert door het benoemen van objecten. Dit “benoemen” vereenvoudigt de complexiteit van taal en negeert de verschillende rollen die woorden spelen en de contexten waarin ze worden gebruikt. In plaats daarvan stelt hij dat de betekenis van een woord ligt in de praktische toepassing ervan binnen een taal.

Gebruik boven verwijzing. De focus verschuift van de verwijzing van een woord (waar het naar wijst) naar het gebruik (hoe het functioneert). Denk aan het woord “plaat” in een eenvoudig taalspel tussen een bouwer en zijn assistent. De betekenis van “plaat” is niet alleen het object zelf, maar de handeling die het oproept: het brengen van de plaat. Deze nadruk op gebruik benadrukt het actieve, dynamische karakter van taal.

Voorbij simpele definities. Dit perspectief lost de mist op rond het begrip betekenis. Door taal te onderzoeken in primitieve, heldere toepassingen, kunnen we beter begrijpen hoe woorden functioneren. Deze benadering benadrukt het belang van context en de actieve rol van taalgebruikers bij het creëren van betekenis.

2. Taalspelen: woorden in actie

Ik zal deze spellen “taalspelen” noemen en soms spreken over een primitieve taal als een taalspel.

Taal als activiteit. Wittgenstein introduceert het concept “taalspelen” om te benadrukken dat taal niet slechts een systeem van representatie is, maar een integraal onderdeel van menselijke activiteit. Taal spreken is als een spel spelen, met eigen regels, strategieën en doelen.

Veelvoud aan spelen. Er zijn talloze taalspelen, elk met een eigen set regels en doeleinden. Voorbeelden zijn:

• Orders geven en opvolgen
• Het uiterlijk van een object beschrijven
• Een gebeurtenis rapporteren
• Een verhaal verzinnen
• Vragen stellen, bedanken, vloeken, groeten, bidden

Levensvorm. Een taalspel begrijpen betekent de “levensvorm” begrijpen waarin het is ingebed. Taal is geen geïsoleerd fenomeen, maar verweven met onze handelingen, gewoonten en sociale praktijken. Een taal leren is een manier van leven leren.

3. Familiegelijkenissen: begrippen zonder strikte grenzen

Ik kan geen betere uitdrukking bedenken om deze overeenkomsten te karakteriseren dan “familiegelijkenissen”; want de verschillende gelijkenissen tussen familieleden: bouw, gelaatstrekken, oogkleur, gang, temperament, enzovoort overlappen en kruisen elkaar op dezelfde manier.

Afwijzing van essentialisme. Wittgenstein verzet zich tegen het idee dat begrippen vaste, essentiële eigenschappen hebben die voor alle gevallen gelden. In plaats daarvan stelt hij dat begrippen als families zijn, waarvan de leden overlappende en kruisende gelijkenissen delen, maar geen enkele eigenschap die in alle voorkomt.

Het begrip “spel.” Denk aan het begrip “spel.” Bordspellen, kaartspellen, balsporten en Olympische spelen vallen allemaal onder deze noemer, maar ze delen geen enkele kenmerkende eigenschap. Sommige zijn vermakelijk, sommige competitief, sommige vereisen vaardigheid, andere geluk.

Vage grenzen. Begrippen worden niet bepaald door strikte grenzen, maar door een netwerk van gelijkenissen. Deze benadering met “vage grenzen” erkent de flexibiliteit en aanpasbaarheid van taal, waardoor nieuwe gevallen en variaties kunnen worden opgenomen zonder het geheel te verstoren.

4. De illusie van logica’s sublieme zuiverheid

De neiging om een zuivere tussenpersoon te veronderstellen tussen de propositionele tekens en de feiten.

Kritiek op logisch idealisme. Wittgenstein bekritiseert het idee dat logica een perfecte, kristalheldere structuur onder taal en denken biedt. Hij stelt dat deze “sublieme” kijk op logica leidt tot ontevredenheid over de gewone taal en een misleidende zoektocht naar een ideale taal.

Taal op vakantie. Filosofische problemen ontstaan wanneer taal “op vakantie is,” dat wil zeggen, wanneer ze losstaat van haar alledaags gebruik. Door zich te richten op geïdealiseerde systemen verliezen filosofen het zicht op de daadwerkelijke werking van taal in de praktijk.

Terug naar de ruwe grond. De oplossing is niet het construeren van een ideale taal, maar terugkeren naar de “ruwe grond” van de gewone taal en onderzoeken hoe woorden werkelijk worden gebruikt. Dit betekent filosofische problemen oplossen door het gebruik van taal te verduidelijken, niet door er kunstmatige structuren op te leggen.

5. Filosofie als therapie: misverstanden oplossen

De resultaten van filosofie zijn het blootleggen van onzin en de stoten die het begrip heeft opgelopen door tegen de grenzen van taal aan te lopen.

Filosofische problemen als taalkundige verwarringen. Wittgenstein ziet filosofische problemen als voortkomend uit misverstanden over taal. Deze misverstanden ontstaan niet door gebrek aan informatie, maar door een vertekende manier van kijken naar taal en het gebruik ervan.

De taak van de filosoof. De rol van de filosoof is niet om verklaringen of oplossingen te bieden, maar om het gebruik van taal te verduidelijken en de verwarringen die filosofische problemen veroorzaken op te lossen. Dit betekent herinneringen samenbrengen over hoe taal werkelijk wordt gebruikt en ons begrip herschikken om helderheid te verkrijgen.

Volledige helderheid. Het doel is niet om taal te verfijnen of te perfectioneren, maar om volledige helderheid te bereiken, zodat filosofische problemen helemaal verdwijnen. Deze therapeutische aanpak wil ons bevrijden van de betovering van ons verstand door taal.

6. De wisselwerking van regels, training en overeenstemming

Een regel gehoorzamen, een verslag uitbrengen, een bevel geven, een potje schaken spelen, zijn gewoonten (gebruiken, instituties).

Regels zijn niet zelfverklarend. Regels bevatten hun eigen interpretatie niet. Elke regel kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd, en interpretaties alleen bepalen de betekenis niet. De betekenis van een regel wordt vastgesteld door hoe deze in de praktijk wordt toegepast.

Training en oefening. Een regel gehoorzamen is een praktijk, een gewoonte, een instituut. We worden getraind om regels op bepaalde manieren te volgen, en ons begrip van een regel blijkt uit ons vermogen die correct toe te passen in verschillende situaties.

Overeenstemming in oordeel. Taal vereist overeenstemming niet alleen in definities, maar ook in oordelen. Deze overeenstemming is geen kwestie van mening, maar van een gedeelde levensvorm, een gemeenschappelijke manier van handelen en reageren op de wereld.

7. Het argument van de private taal: sensaties en gedeelde betekenis

Hoe verwijzen woorden naar sensaties?—Er lijkt hier geen probleem te zijn; praten we niet elke dag over sensaties en geven we ze namen? Maar hoe wordt de verbinding tussen de naam en het benoemde ding tot stand gebracht?

De onmogelijkheid van een private taal. Wittgenstein betoogt tegen het bestaan van een taal die slechts één persoon kan begrijpen. Zo’n taal, gebaseerd op private sensaties, zou de noodzakelijke criteria voor correctheid en betekenis missen.

Publieke criteria voor sensaties. Onze woorden voor sensaties, zoals “pijn,” worden niet bepaald door private ervaringen, maar door publieke criteria, zoals gedrag, uitdrukkingen en omstandigheden. Deze criteria maken communicatie over sensaties mogelijk en zorgen voor wederzijds begrip.

Taal als sociaal fenomeen. Taal is van nature sociaal. Betekenis ontstaat uit gedeelde praktijken en conventies, niet uit private mentale toestanden. Een private taal, zonder deze gedeelde basis, zou betekenisloos zijn.

8. De wil: geen oorzaak, maar verweven met handelen

Willen, als het geen soort wensen wil zijn, moet de handeling zelf zijn.

Tegen de scheiding van wil en handelen. Wittgenstein verzet zich tegen de traditionele opvatting van de wil als een aparte mentale capaciteit die onze handelingen veroorzaakt. Hij stelt dat willen geen afzonderlijk proces is, maar verweven met de handeling zelf.

Vrijwillige beweging. Vrijwillige beweging kenmerkt zich door het ontbreken van verrassing. Wanneer ik mijn arm optil, ervaar ik dat niet als een extern voorval, maar als mijn eigen handeling. Deze ervaring gaat niet over het voelen van een speciale kracht, maar over handelen zonder weerstand.

Grammatica van “ik wil.” De grammatica van “ik wil” verschilt van die van “ik wens.” “Ik wil” drukt een intentie uit, een toezegging tot een toekomstige handeling, terwijl “ik wens” een verlangen of hoop uitdrukt. De twee begrippen spelen verschillende rollen in onze taal en ons leven.

9. Aspecten zien: een verschuiving in begrip

De aspecten van dingen die voor ons het belangrijkst zijn, zijn verborgen door hun eenvoud en vertrouwdheid.

Aspecten zien als verandering in begrip. Wittgenstein introduceert het begrip “aspecten zien” om te beschrijven hoe ons begrip van een object of situatie plotseling kan verschuiven, waardoor nieuwe betekenissen en mogelijkheden zichtbaar worden. Dit is niet slechts een verandering in visuele indruk, maar een verandering in hoe we de wereld interpreteren en ermee omgaan.

Het eend-konijn voorbeeld. De eend-konijn illusie illustreert dit concept. De tekening blijft hetzelfde, maar onze waarneming kan wisselen tussen het zien van een eend en het zien van een konijn. Deze verandering gaat niet over het toevoegen van nieuwe informatie, maar over het herschikken van wat we al zien.

Voorbij visuele ervaring. Aspecten zien beperkt zich niet tot visuele waarneming. Het kan ook gelden voor het begrijpen van muziek, poëzie of sociale situaties. Het gaat om het grijpen van nieuwe verbanden en mogelijkheden, die ons begrip van de wereld verrijken.

Laatst bijgewerkt: April 16, 2025