نکات کلیدی
1. جنگ کیهانی: چهره‌ی جدیدی از درگیری‌های مذهبی
جنگ کیهانی یک جنگ مذهبی است. این درگیری به معنای آن است که خدا به‌طور مستقیم در یک طرف در برابر طرف دیگر درگیر است.
مبارزه‌ی فراتر از زمان. جنگ کیهانی درگیری‌های زمینی را به نبردهای الهی تبدیل می‌کند، جایی که شرکت‌کنندگان بر این باورند که در حال عمل به اراده‌ی خدا هستند. این طرز فکر دشمنان را غیرانسانی می‌کند، خشونت‌های شدید را توجیه می‌کند و سازش را غیرممکن می‌سازد.
جاودانه و غیرقابل پیروزی. بر خلاف درگیری‌های سیاسی یا سرزمینی، جنگ‌های کیهانی به‌عنوان مبارزات بی‌زمان بین خیر و شر درک می‌شوند. این جنگ‌ها نمی‌توانند به‌طور معمول پیروز یا شکست بخورند و به همین دلیل به‌ویژه خطرناک و مقاوم در برابر حل و فصل هستند.
- ویژگی‌های کلیدی جنگ کیهانی:
- در هر دو سطح زمینی و روحانی جنگیده می‌شود
- شرکت‌کنندگان خود را به‌عنوان نمایندگان الهی می‌بینند
- دشمنان به‌عنوان تجسم شر demonized می‌شوند
- محدودیت‌های اخلاقی عادی معلق می‌شود
- پیروزی به‌عنوان اجتناب‌ناپذیر اما همیشه دور دیده می‌شود
2. تأثیر جهانی‌شدن بر هویت مذهبی و ملی‌گرایی
دین دارای ویژگی‌هایی است که آن را به ابزاری بسیار مفید برای ترویج فعالیت‌های اجتماعی تبدیل می‌کند.
هویت در حال تغییر. جهانی‌شدن مرزهای ملی سنتی را تضعیف کرده و بسیاری را به جستجوی اشکال جدیدی از هویت جمعی واداشته است. دین، با ماهیت فراملی و نمادهای آماده، این خلأ را برای بسیاری پر کرده است.
احیای ملی‌گرایی مذهبی. با کاهش ملی‌گرایی سکولار، ملی‌گرایی مبتنی بر دین افزایش یافته است. این روند در میان ادیان مختلف، از صهیونیسم مسیحی تا جنبش‌های سیاسی اسلامی، مشاهده می‌شود. هویت مذهبی به نیرویی قدرتمند برای بسیج و منبعی از معنا در دنیای به‌هم‌پیوسته تبدیل می‌شود.
- عوامل مؤثر بر ملی‌گرایی مذهبی:
- تضعیف مرزهای دولت-ملت
- ناامیدی از ایدئولوژی‌های سکولار
- توانایی دین در ارائه تمایزات واضح بین گروه‌های درون و بیرون
- تهدید جهانی‌شدن برای فرهنگ‌ها و سنت‌های محلی
3. ظهور جهادگرایی به‌عنوان یک حرکت اجتماعی جهانی
جهادگرایی فرزند جهانی‌شدن است؛ این ایدئولوژی برای وجود خود به جهانی بدون مرز وابسته است، جهانی که در آن هیچ مانعی بین دین و سیاست، بین مقدس و سکولار وجود ندارد.
فراتر از تروریسم. جهادگرایی تنها یک ایدئولوژی تروریستی نیست، بلکه یک حرکت اجتماعی جهانی است. این ایدئولوژی به جوانان ناامید جذابیت می‌دهد و حس هدف، هویت و جامعه‌ای را ارائه می‌دهد که فراتر از مرزهای ملی است.
روایت مبتنی بر نارضایتی. گروه‌های جهادگرایانه یک روایت اصلی از ظلم مسلمانان می‌سازند و نارضایتی‌های محلی و جهانی را به هم پیوند می‌دهند. این روایت با بسیاری از مسلمانانی که خود را حاشیه‌نشین یا قربانی سیاست‌های غربی و دولت‌های خود می‌دانند، هم‌صدایی دارد.
- عناصر کلیدی جهادگرایی به‌عنوان یک حرکت اجتماعی:
- شبکه‌ای فراملی از حامیان و همدلان
- ایدئولوژی و نمادهای مشترک
- استفاده از فناوری‌های ارتباطی مدرن
- جذابیت برای حس هویت جهانی مسلمانان (امت)
- چارچوب‌بندی مبارزه به‌عنوان دفاعی و عادلانه
4. اسرائیل-فلسطین: میکروکازم جنگ کیهانی
درگیری بین اسرائیل و فلسطین نبردی است که نه در خیابان‌های بغداد و نه در کوه‌های افغانستان، بلکه در حومه‌های پاریس، زاغه‌های شرق لندن و شهرهای کازموپولیتن برلین و نیویورک در حال وقوع است.
نماد مبارزه‌ی وسیع‌تر. درگیری اسرائیل-فلسطین به نمادی قدرتمند در جهان اسلام تبدیل شده و نمایانگر تهاجم غرب به اسلام است. این چارچوب‌بندی یک اختلاف سرزمینی را به نبردی کیهانی ارتقا می‌دهد.
اثر رادیکالی‌سازی. این درگیری به‌عنوان نیرویی رادیکالی‌ساز برای مسلمانان در سطح جهانی، به‌ویژه در اروپا عمل می‌کند. این درگیری یک نارضایتی ملموس را فراهم می‌کند که گروه‌های جهادگرایانه از آن برای جذب و بسیج حامیان در دور از منطقه واقعی درگیری بهره‌برداری می‌کنند.
- تأثیر درگیری اسرائیل-فلسطین بر جهادگرایی جهانی:
- یک علت وحدت‌بخش برای جمعیت‌های مسلمان متنوع فراهم می‌کند
- "شواهدی" از خصومت غرب علیه اسلام ارائه می‌دهد
- به‌عنوان ابزاری برای جذب گروه‌های افراطی عمل می‌کند
- تلاش‌های ضدتروریسم غربی را پیچیده می‌کند
- به افزایش یهودی‌ستیزی و اسلام‌هراسی دامن می‌زند
5. میراث جنگ‌های صلیبی در تخیل مدرن مسلمانان
جنگ‌های صلیبی مدت‌هاست که در تخیل عرب‌ها بزرگ جلوه کرده‌اند، هرچند جالب است که نه تا حدود هشتصد سال پس از آغاز آن‌ها، در دوران استعماری، زمانی که تصویر شوالیه‌های صلیبی که برای پاکسازی سرزمین مقدس از لشکرهای مسلمانان کافر می‌شتابند، به نماد قدرتمند آرزوهای امپریالیستی غرب تبدیل شد.
بازآفرینی تاریخی. جنگ‌های صلیبی که برای قرن‌ها در جهان مسلمانان فراموش شده بودند، به‌عنوان نمادی از تهاجم غرب به اسلام دوباره تفسیر شده‌اند. این روایت در دوران استعماری به‌ویژه برجسته شد و همچنان بر درک مسلمانان از غرب تأثیر می‌گذارد.
توجیهی برای درگیری‌های مدرن. گروه‌های جهادگرایانه از جنگ‌های صلیبی برای چارچوب‌بندی درگیری‌های کنونی به‌عنوان ادامه‌ی این مبارزه تاریخی استفاده می‌کنند. این بلاغت با بسیاری از مسلمانان، حتی کسانی که خشونت را رد می‌کنند، هم‌صدایی دارد و به احساسات عمیق ناعدالتی تاریخی متصل می‌شود.
- جنگ‌های صلیبی در گفتمان مدرن مسلمانان:
- برای توضیح دخالت غرب در سرزمین‌های مسلمانان استفاده می‌شود
- برای توجیه مقاومت در برابر امپریالیسم غربی به‌کار می‌رود
- درک مسیحیت به‌عنوان دینی به‌طور ذاتی خصمانه نسبت به اسلام را شکل می‌دهد
- برای ایجاد حس وحدت مسلمانان در برابر تهدیدات خارجی به‌کار می‌رود
- تفسیر رویدادهای کنونی را از طریق لنز تاریخی تحت تأثیر قرار می‌دهد
6. نقش آمریکا در شکل‌دهی به روابط اسلامی-غربی
با تبدیل فرهنگ‌های بی‌شمار جهان عرب و مسلمان—از مراکش تا مالزی—به یک دشمن همگن و تاریخی، "تقابل تمدن‌ها" به‌عنوان زیرساخت ایدئولوژیک برای مبارزه با جهادگرایی، به‌وضوح ادعایی است که جنگ علیه تروریسم در واقع جنگی علیه اسلام است.
خطای "تقابل تمدن‌ها". چارچوب‌بندی جنگ علیه تروریسم به‌عنوان تقابلی بین تمدن‌های غربی و اسلامی به‌طرز عمیقی غیرسازنده بوده است. این امر روایت جهادگرایانه از یک درگیری وجودی بین اسلام و غرب را تقویت می‌کند.
فرصتی برای ایجاد پل. موقعیت منحصر به فرد آمریکا به‌عنوان یک جامعه متنوع و مذهبی‌مدار، پتانسیل بهبود روابط با جهان مسلمان را فراهم می‌کند. انتخاب باراک اوباما، با پیشینه‌ی خانوادگی مسلمان، برای بسیاری از مسلمانان در سطح جهانی نماد این پتانسیل بود.
- چالش‌ها و فرصت‌ها در روابط آمریکا و مسلمانان:
- نیاز به فراتر رفتن از روایت‌های ساده‌انگارانه "ما در برابر آن‌ها"
- اهمیت تمایز بین جنبش‌های سیاسی اسلامی و افراط‌گرایی خشونت‌آمیز
- پتانسیل مسلمانان آمریکایی برای عمل به‌عنوان پل‌های فرهنگی
- نقش دیپلماسی عمومی و تبادل فرهنگی
- تعادل بین نگرانی‌های امنیتی و احترام به جوامع مسلمان
7. ترویج دموکراسی: شمشیری دو لبه در خاورمیانه
واقعیت این است که در این یک موضوع، رئیس‌جمهور بوش درست بود: تنها از طریق اصلاحات دموکراتیک واقعی می‌توان جذابیت گروه‌های افراطی را تضعیف کرد و موج افراط‌گرایی مسلمانان را متوقف کرد.
وعده‌های برآورده‌نشده. تلاش‌های دولت بوش برای دموکراسی در خاورمیانه، هرچند با نیت خوب، به‌دلیل اجرای نامنظم و عدم پذیرش نتایج انتخاباتی که با منافع آمریکا همخوانی نداشت، تضعیف شد.
شرکت اسلامی. زمانی که به گروه‌های اسلامی اجازه داده می‌شود در فرآیندهای دموکراتیک شرکت کنند، اغلب مواضع خود را تعدیل کرده و بر مسائل حکومتی به‌جای ایدئولوژی تمرکز می‌کنند. با این حال، موفقیت آن‌ها همچنین به واکنش منفی از سوی رژیم‌های خودکامه و قدرت‌های غربی منجر شده است.
- درس‌هایی از تلاش‌های ترویج دموکراسی:
- نیاز به تعهد بلندمدت به فرآیندهای دموکراتیک
- اهمیت تعامل با احزاب اسلامی غیرخشونت‌آمیز
- خطر تقویت افراط‌گرایان در صورت سرکوب صداهای معتدل
- چالش تعادل بین ثبات کوتاه‌مدت و اصلاحات بلندمدت
- نقش جامعه مدنی و نهادها در حفظ دموکراسی
8. اینترنت: بستر پرورش جهادگرایی جهانی
اینترنت به رهبران جهادگرایانه این امکان را می‌دهد که کمپین‌های رسانه‌ای پیچیده‌ای را برای ارتباط با مخاطبان جهانی راه‌اندازی کنند.
امت مجازی. اینترنت به گروه‌های جهادگرایانه این امکان را داده است که یک جامعه جهانی از حامیان ایجاد کنند که مرزها و فرهنگ‌ها را پشت سر می‌گذارد. این امت مجازی حس تعلق و هدفی را برای جوانان ناامید فراهم می‌کند.
تبلیغات و جذب. گروه‌های جهادگرایانه از کمپین‌های رسانه‌ای آنلاین پیچیده برای گسترش پیام خود و جذب اعضای جدید استفاده می‌کنند. این تلاش‌ها از ویدیوهای حرفه‌ای تولید شده تا فروم‌های تعاملی و تعامل در شبکه‌های اجتماعی متغیر است.
- تأثیر اینترنت بر جهادگرایی:
- تسهیل شبکه‌سازی و هماهنگی جهانی
- فراهم کردن بستر برای رادیکالی‌سازی و جذب
- امکان انتشار ایدئولوژی افراطی و مواد آموزشی
- ایجاد اتاق‌های پژواک که دیدگاه‌های رادیکال را تقویت می‌کند
- به چالش کشیدن مقامات و تفسیرهای مذهبی سنتی
9. ادغام مسلمانان در اروپا: چالش‌ها و فرصت‌ها
بحران هویتی که این جوانان مسلمان با آن مواجه‌اند، بسیاری از آن‌ها که احساس می‌کنند نه در غرب و نه در شرق تعلق دارند، آن‌ها را به جستجوی هویت‌های جدیدی واداشته است که نمی‌توانند در هیچ فرهنگ یا جامعه‌ای محدود شوند و در واقع از تمام مرزهای نژاد، قومیت و ملیت فراتر می‌روند.
بحران هویت. بسیاری از مسلمانان جوان اروپایی در تلاشند تا میراث مذهبی و فرهنگی خود را با هویت‌های اروپایی خود سازگار کنند. این حس عدم تعلق به جایی، برخی را در برابر ایدئولوژی‌های افراطی آسیب‌پذیر می‌کند که حس هدف و جامعه‌ای واضح ارائه می‌دهند.
چالش‌های ادغام. کشورهای اروپایی در ادغام مؤثر جوامع مسلمان مهاجر با مشکلاتی مواجه شده‌اند. مسائل تبعیض، حاشیه‌نشینی اقتصادی و سوءتفاهم فرهنگی به بیگانگی و نارضایتی در میان برخی مسلمانان دامن می‌زند.
- عوامل مؤثر بر ادغام مسلمانان در اروپا:
- سیاست‌های مختلف شهروندی و مهاجرت در کشورهای مختلف
- تنش بین سکولاریسم و ابراز مذهبی در زندگی عمومی
- نابرابری‌های اقتصادی و عدم تحرک اجتماعی
- افزایش پوپولیسم راست‌گرا و اسلام‌هراسی
- بحث درباره معنای "ارزش‌های اروپایی" و هویت
10. تعامل با احزاب اسلامی: راهی به سوی اعتدال
به عبارت دیگر، اسلام‌گرایی می‌تواند به‌عنوان یک مانع در برابر جهادگرایی عمل کند. بر خلاف جهادگرایان که اهداف و آرزوهایشان بر روی یک سطح کیهانی است، اسلام‌گرایان اهداف مادی و آرزوهای مشروعی دارند که می‌توانند توسط دولت مورد توجه قرار گیرند.
شرکت سیاسی به‌عنوان نیروی تعدیل‌کننده. زمانی که احزاب اسلامی اجازه می‌یابند در فرآیند سیاسی شرکت کنند، اغلب مواضع خود را تعدیل کرده و بر مسائل حکومتی به‌جای ایدئولوژی تمرکز می‌کنند. این می‌تواند حمایت از گروه‌های افراطی‌تر را تضعیف کند.
خطرات حذف. سرکوب جنبش‌های اسلامی غیرخشونت‌آمیز اغلب به‌عکس عمل می‌کند و حامیان را به سمت گزینه‌های رادیکال‌تر سوق می‌دهد. تعامل با این گروه‌ها، هرچند چالش‌برانگیز، یک مسیر بالقوه برای ثبات و توسعه دموکراتیک در جهان مسلمان ارائه می‌دهد.
- مزایای تعامل با احزاب اسلامی:
- تشویق به اعتدال و عمل‌گرایی
- فراهم کردن بستر مشروع برای ابراز سیاسی مذهبی
- می‌تواند حمایت از گروه‌های افراطی خشونت‌آمیز را تضعیف کند
- ترویج هنجارها و نهادهای دموکراتیک
- ارائه نمایندگی برای بخش‌های قابل توجهی از جامعه
آخرین به‌روزرسانی::
نقد و بررسی
کتاب فراتر از بنیادگرایی به بررسی افراط‌گرایی مذهبی و تأثیر آن بر درگیری‌های جهانی می‌پردازد. آسان، مفهوم «جنگ کیهانی» را تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه این مفهوم ایدئولوژی‌های خشونت‌آمیز را در ادیان مختلف تغذیه می‌کند. خوانندگان از زمینه تاریخی و نوشتار قابل فهم کتاب قدردانی می‌کنند، هرچند برخی از آن‌ها توصیه‌های سیاستی را ضعیف می‌دانند. سن کتاب (منتشر شده در سال 1388) محدودیت‌هایی در ارتباط آن با رویدادهای اخیر ایجاد می‌کند. در حالی که به خاطر بینش‌هایش در مورد بنیادگرایی مذهبی مورد تحسین قرار گرفته است، منتقدان به کمبود تمرکز بر سکولاریسم و ساده‌سازی مسائل پیچیده اشاره می‌کنند. به‌طور کلی، بررسی‌کنندگان این کتاب را آموزنده می‌دانند، اما در عین حال برخی کاستی‌ها در دامنه و عمق آن را نیز یادآور می‌شوند.
