نکات کلیدی
1. نهادها سرنوشت ملت‌ها را شکل می‌دهند: سیستم‌های فراگیر در مقابل سیستم‌های استخراجی
نهادهای اقتصادی فراگیر، مانند آن‌هایی که در کره جنوبی یا ایالات متحده وجود دارند، نهادهایی هستند که به توده‌ی عظیم مردم اجازه و تشویق به مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی می‌دهند که بهترین استفاده را از استعدادها و مهارت‌هایشان می‌برد و به افراد امکان می‌دهد انتخاب‌هایی را که می‌خواهند انجام دهند.
نهادهای فراگیر موجب شکوفایی می‌شوند. آن‌ها حقوق مالکیت امن، اجرای قانون بی‌طرفانه، خدمات عمومی و یک میدان اقتصادی هم‌سطح را فراهم می‌کنند. این امر مردم را قادر و تشویق می‌کند تا نوآوری کنند، سرمایه‌گذاری کنند و به طور کامل در اقتصاد شرکت کنند. نمونه‌هایی از این نهادها شامل ایالات متحده و کره جنوبی است.
نهادهای استخراجی قدرت و ثروت را متمرکز می‌کنند. آن‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که منابع را از جامعه استخراج کنند تا به نفع یک اقلیت محدود باشد. نمونه‌هایی از این نهادها شامل کره شمالی و بسیاری از کشورهای آفریقایی پس از استعمار است. سیستم‌های استخراجی سرمایه‌گذاری و نوآوری را دلسرد می‌کنند و منجر به رکود یا کاهش اقتصادی می‌شوند.
ویژگی‌های کلیدی نهادهای اقتصادی فراگیر:
- حقوق مالکیت امن
- حاکمیت قانون بی‌طرفانه
- خدمات عمومی که میدان بازی هم‌سطحی را فراهم می‌کنند
- ورود آزاد به بازارها
- اجرای قراردادها
ویژگی‌های کلیدی نهادهای اقتصادی استخراجی:
- حقوق مالکیت ناامن
- موانع ورود به بازارها
- مقرراتی که مانع از تبادل آزاد می‌شوند
- فقدان قانون و نظم
2. جغرافیا و فرهنگ تعیین‌کننده‌ی شکوفایی نیستند
هیچ مدرکی وجود ندارد که آب و هوا یا جغرافیا دلیل این باشد که ایالات متحده امروز بیش از بیست برابر ثروتمندتر از کشورهایی مانند مالی یا گواتمالا است.
شکوفایی از نهادها ناشی می‌شود، نه جغرافیا یا فرهنگ. بسیاری از نظریه‌ها سعی کرده‌اند نابرابری جهانی را از طریق عواملی مانند آب و هوا، منابع طبیعی یا ارزش‌های فرهنگی توضیح دهند. با این حال، این عوامل تفاوت‌های چشمگیر بین کشورهای همسایه با جغرافیا و فرهنگ مشابه را توضیح نمی‌دهند.
تفاوت‌های نهادی نتایج متفاوت را توضیح می‌دهند. به عنوان مثال، نوگالس، آریزونا و نوگالس، سونورا جغرافیا و فرهنگ مشترکی دارند، اما به دلیل مرز ایالات متحده و مکزیک استانداردهای زندگی بسیار متفاوتی دارند. به طور مشابه، کره جنوبی و کره شمالی پس از جدایی به شدت متفاوت شدند، با وجود جغرافیا و فرهنگ مشترک.
مثال‌هایی که جبرگرایی جغرافیایی را رد می‌کنند:
- موفقیت بوتسوانا در مقابل مشکلات کشورهای همسایه
- ثروت سنگاپور در مقابل فقر نسبی مالزی
- رشد شیلی در مقابل رکود سایر کشورهای آند
مثال‌هایی که جبرگرایی فرهنگی را رد می‌کنند:
- رشد چین پس از تغییرات سیاستی تحت رهبری دنگ شیائوپینگ
- تفاوت بین آلمان شرقی و غربی در طول جنگ سرد
- توسعه سریع ژاپن پس از اصلاحات میجی
3. نقاط عطف بحرانی و تفاوت‌های کوچک باعث واگرایی نهادی می‌شوند
تفاوت‌های کوچک نهادی می‌توانند مهم باشند، به ویژه در نقاط عطف بحرانی.
نقاط عطف بحرانی نقاط چرخش تاریخی هستند. این دوره‌ها دوره‌هایی از تغییرات عمده اجتماعی-اقتصادی یا سیاسی هستند که تعادل قدرت موجود را مختل می‌کنند. نمونه‌هایی شامل طاعون سیاه در اروپا، باز شدن مسیرهای تجاری اقیانوس اطلس و انقلاب صنعتی است.
تفاوت‌های اولیه کوچک می‌توانند به واگرایی منجر شوند. هنگامی که جوامع با نهادهای موجود کمی متفاوت با یک نقطه عطف بحرانی مواجه می‌شوند، واکنش‌های آن‌ها می‌تواند آن‌ها را در مسیرهای کاملاً متفاوتی قرار دهد. با گذشت زمان، این مسیرها تمایل دارند از طریق حلقه‌های بازخورد مثبت خود را تقویت کنند.
نقاط عطف بحرانی تاریخی کلیدی:
- طاعون سیاه (قرن 14)
- کشف آمریکا (قرن 15-16)
- انقلاب صنعتی (قرن 18-19)
- استعمارزدایی (قرن 20)
مثال‌های واگرایی:
- انگلستان در مقابل اسپانیا پس از باز شدن تجارت اقیانوس اطلس
- اروپای غربی در مقابل اروپای شرقی پس از طاعون سیاه
- کره شمالی در مقابل کره جنوبی پس از جنگ جهانی دوم
4. چرخه‌های فضیلت نهادهای فراگیر را تقویت می‌کنند
اگرچه هنوز تحت تأثیر شرایط قابل توجهی قرار دارند، چرخه‌های فضیلت امکان تداوم نهادها را فراهم می‌کنند و اغلب حتی پویایی‌هایی را آزاد می‌کنند که جامعه را به سمت فراگیری بیشتر سوق می‌دهد.
نهادهای فراگیر تمایل به پایداری و گسترش دارند. هنگامی که نهادهای سیاسی و اقتصادی فراگیر ایجاد می‌شوند، یک حلقه بازخورد مثبت ایجاد می‌کنند. آن‌ها قدرت و منابع را به طور گسترده‌تری توزیع می‌کنند و افراد بیشتری را قادر می‌سازند تا در سیستم فراگیر شرکت کنند و از آن دفاع کنند.
مکانیسم‌های کلیدی چرخه‌های فضیلت:
- پلورالیسم تصاحب قدرت را سخت‌تر می‌کند
- حاکمیت قانون نخبگان را محدود می‌کند
- رسانه‌های آزاد تهدیدات علیه نهادها را افشا می‌کنند
- فرصت‌های اقتصادی انگیزه‌های رفتار استخراجی را کاهش می‌دهند
- مشارکت گسترده‌تر تقاضا برای فراگیری را افزایش می‌دهد
مثال‌های تاریخی چرخه‌های فضیلت:
- انگلستان پس از انقلاب باشکوه
- ایالات متحده پس از قانون اساسی
- ژاپن پس از اصلاحات میجی
عناصر تقویت‌کننده نهادهای فراگیر:
- مطبوعات آزاد
- قوه قضائیه مستقل
- انتخابات رقابتی
- آموزش گسترده
- تحرک اقتصادی
5. چرخه‌های معیوب نهادهای استخراجی را تداوم می‌بخشند
نهادهای سیاسی استخراجی این نهادهای اقتصادی را با تثبیت قدرت کسانی که از استخراج بهره‌مند می‌شوند، حمایت می‌کنند.
سیستم‌های استخراجی خودتقویت‌کننده هستند. کسانی که از نهادهای استخراجی بهره‌مند می‌شوند از قدرت و ثروت خود برای حفظ سیستم استفاده می‌کنند. این امر یک حلقه بازخورد منفی ایجاد می‌کند که شکستن آن دشوار است، حتی زمانی که رهبران تغییر می‌کنند.
قانون آهنین الیگارشی. حتی زمانی که رژیم‌های استخراجی سرنگون می‌شوند، رهبران جدید اغلب سیستم‌های مشابهی را بازسازی می‌کنند زیرا چارچوب نهادی و انگیزه‌ها بدون تغییر باقی می‌مانند. این امر توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از جوامع پس از استعمار و پس از انقلاب در توسعه نهادهای فراگیر دچار مشکل می‌شوند.
مکانیسم‌های چرخه‌های معیوب:
- تمرکز ثروت و قدرت
- سرکوب مخالفان
- کنترل رسانه و آموزش
- ایجاد طبقات نخبه وابسته
- موانع اقتصادی برای تحرک به بالا
مثال‌های تاریخی:
- سیرالئون پس از استقلال
- زیمبابوه تحت رهبری موگابه
- جمهوری دموکراتیک کنگو پس از موبوتو
6. تخریب خلاق پیشرفت را تغذیه می‌کند اما نخبگان را تهدید می‌کند
واکنش موگابه به فروپاشی کنترل سیاسی‌اش تشدید سرکوب و استفاده از سیاست‌های دولتی برای خرید حمایت بود.
نوآوری رشد را هدایت می‌کند اما ساختارهای قدرت موجود را مختل می‌کند. تخریب خلاق – فرآیندی که در آن فناوری‌ها و روش‌های جدید جایگزین قدیمی‌ها می‌شوند – برای پیشرفت اقتصادی حیاتی است. با این حال، اغلب قدرت اقتصادی و سیاسی نخبگان مستقر را تهدید می‌کند.
ترس از تخریب خلاق منجر به رکود می‌شود. نخبگان در سیستم‌های استخراجی اغلب فناوری‌های جدید، آموزش یا فرصت‌های اقتصادی را که ممکن است رقبای آن‌ها را تقویت کند، مسدود می‌کنند. این امر قدرت آن‌ها را در کوتاه‌مدت حفظ می‌کند اما توسعه اقتصادی بلندمدت را تضعیف می‌کند.
مثال‌های تاریخی مقاومت در برابر تخریب خلاق:
- امپراتوری عثمانی ممنوعیت چاپخانه
- مقاومت روسیه و اتریش-مجارستان در برابر صنعتی‌سازی
- جنبش لودیت علیه مکانیزاسیون در انگلستان
نشانه‌های ترس از تخریب خلاق:
- محدودیت‌های آموزشی
- اعطای انحصار به شرکت‌های مورد علاقه
- موانع بالا برای شروع کسب‌وکارها
- سرکوب فناوری‌های مخرب
- سلسله‌مراتب اجتماعی سخت
7. پلورالیسم و حاکمیت قانون کلید رشد پایدار هستند
توانایی نهادهای اقتصادی در بهره‌برداری از پتانسیل بازارهای فراگیر، تشویق نوآوری فناوری، سرمایه‌گذاری در مردم و بسیج استعدادها و مهارت‌های تعداد زیادی از افراد برای رشد اقتصادی حیاتی است.
قدرت مشترک و قوانین ثابت پیشرفت را ممکن می‌سازند. سیستم‌های سیاسی پلورالیستی که در آن قدرت به طور گسترده توزیع شده و توسط قانون محدود شده است، ثبات و فرصت‌های لازم برای رشد اقتصادی پایدار را ایجاد می‌کنند. این در مقابل سیستم‌های استخراجی است که در آن قدرت بدون کنترل منجر به حکومت خودسرانه و عدم قطعیت اقتصادی می‌شود.
عناصر کلیدی پلورالیسم و حاکمیت قانون:
- تفکیک قوا
- قوه قضائیه مستقل
- حفاظت از حقوق مالکیت
- اجرای قراردادها
- اجرای برابر قوانین
- محدودیت‌های قدرت دولت
- انتقال مسالمت‌آمیز قدرت
مثال‌های تاریخی از مزایا:
- جهش اقتصادی انگلستان پس از انقلاب باشکوه
- تسلط اقتصادی ایالات متحده در قرن 20
- رشد پس از جنگ در ژاپن و آلمان
مثال‌های متضاد از حکومت خودسرانه:
- کاهش اقتصادی در جمهوری ونیز پس از تصاحب اشراف
- رکود در اسپانیا و فرانسه مطلقه
- بی‌ثباتی و فقر در بسیاری از کشورهای آفریقایی پس از استعمار
8. میراث استعماری بر توسعه نهادی مدرن تأثیر می‌گذارد
نهادهای اقتصادی که کارلوس اسلیم را به آنچه که هست تبدیل کرده‌اند، بسیار متفاوت از نهادهای ایالات متحده هستند.
استراتژی‌های استعماری نهادهای پس از استقلال را شکل دادند. رویکردهای مختلف استعمار منجر به میراث نهادی متفاوتی شدند. نهادهای استعماری استخراجی اغلب پس از استقلال باقی ماندند، در حالی که نهادهای استعماری فراگیرتر پایه بهتری برای توسعه فراهم کردند.
انواع میراث استعماری:
- مستعمرات مهاجرنشین (مانند ایالات متحده، استرالیا): نهادهای فراگیرتر
- مستعمرات استخراجی (مانند کنگو، پرو): نهادهای بسیار استخراجی
- موارد مختلط (مانند هند، آفریقای جنوبی): برخی عناصر فراگیر اما هنوز عمدتاً استخراجی
عواملی که استراتژی‌های استعماری را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- تراکم جمعیت بومی
- محیط بیماری برای مهاجران اروپایی
- منابع قابل استخراج ارزشمند (مانند طلا، برده)
- زمان‌بندی استعمار
مثال‌هایی از اثرات استعماری پایدار:
- واگرایی بین آمریکای شمالی و جنوبی
- تفاوت در سیستم‌های حقوق مالکیت در مستعمرات سابق فرانسه در مقابل بریتانیا در آفریقا
- تفاوت در نهادهای آموزشی در مستعمرات سابق اسپانیا در مقابل بریتانیا
9. دولت‌های متمرکز برای شکوفایی ضروری اما ناکافی هستند
هم رژیم‌های نظامی و هم غیرنظامی جدید قضات خود را انتخاب کردند. اما انتخاب قضات دیوان عالی در آرژانتین فعالیتی نبود که به انتقال بین حکومت نظامی و غیرنظامی محدود شود.
دولت‌های مؤثر رشد اقتصادی را ممکن می‌سازند. درجه‌ای از تمرکز سیاسی برای ارائه کالاهای عمومی اساسی، اجرای قوانین و ایجاد ثبات لازم برای توسعه اقتصادی ضروری است. با این حال، تمرکز به تنهایی نهادهای فراگیر را تضمین نمی‌کند.
تمرکز می‌تواند استخراج یا فراگیری را ممکن سازد. در حالی که برخی از ظرفیت‌های دولتی برای هر توسعه اقتصادی لازم است، قدرت متمرکز می‌تواند برای ایجاد سیستم‌های فراگیر یا استخراجی استفاده شود. کلید این است که آیا قدرت سیاسی محدود و به طور گسترده توزیع شده است.
وظایف ضروری یک دولت متمرکز:
- انحصار استفاده مشروع از زور
- توانایی مالیات‌گیری و ارائه کالاهای عمومی
- اجرای قراردادها و حقوق مالکیت
- استانداردسازی وزن‌ها، اندازه‌ها و ارز
مثال‌هایی از تمرکز که به نتایج مختلف منجر می‌شود:
- انگلستان: تمرکز تحت رهبری تودورها نهادهای فراگیر بعدی را ممکن ساخت
- اسپانیا: تمرکز مطلق‌گرایی و استخراج را تقویت کرد
- چین: ظرفیت دولتی قوی اما عمدتاً نهادهای استخراجی تا اصلاحات اخیر
10. مقاومت در برابر نهادهای فراگیر اغلب به فقر منجر می‌شود
نهادهای اقتصادی فراگیر بازارهای فراگیر ایجاد می‌کنند که نه تنها به مردم آزادی می‌دهند تا به دنبال مشاغلی بروند که بهترین تناسب را با استعدادهایشان دارند، بلکه یک میدان بازی هم‌سطح را فراهم می‌کنند که به آن‌ها فرصت انجام این کار را می‌دهد.
ترس از از دست دادن قدرت، مقاومت در برابر فراگیری را هدایت می‌کند. نخبگان در سیستم‌های استخراجی اغلب در برابر اصلاحاتی که نهادهای فراگیرتر ایجاد می‌کنند مقاومت می‌کنند، حتی زمانی که این تغییرات می‌تواند رشد اقتصادی را تحریک کند. آن‌ها بیشتر از آنکه به شکوفایی بالقوه گسترده‌تر ارزش دهند، از دست دادن موقعیت ممتاز خود می‌ترسند.
تلاش‌های اصلاحی ناکام فقر را تداوم می‌بخشند. هنگامی که تلاش‌ها برای ایجاد نهادهای فراگیرتر مسدود می‌شوند، اغلب جوامع را در مسیرهای رشد کم قفل می‌کند. این امر توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از کشورهای غنی از منابع با وجود ثروت طبیعی خود فقیر باقی می‌مانند.
تاکتیک‌های رایج برای مقاومت در برابر اصلاحات فراگیر:
- سرکوب خشونت‌آمیز مخالفان
- همدستی با اصلاح‌طلبان بالقوه
- ایجاد طبقات نخبه وابسته
- تقویت تقسیمات قومی یا منطقه‌ای
- کنترل اطلاعات و آموزش
مثال‌های تاریخی از اصلاحات مسدود شده:
- مقاومت روسیه در برابر آزادی بردگان
- مخالفت صاحبان مزارع با آموزش در جنوب ایالات متحده
- محدودیت‌های عربستان سعودی بر حقوق زنان و مشارکت سیاسی
پیامدهای اصلاحات ناکام:
- فرار مغزها از افراد با استعداد
- فقدان نوآوری و کارآفرینی
- وابستگی بیش از حد به استخراج منابع طبیعی
- بی‌ثباتی سیاسی و درگیری‌ها
آخرین به‌روزرسانی::
FAQ
What's Why Nations Fail about?
- Core Thesis: The book argues that the primary reason nations fail economically is due to extractive institutions that concentrate power and wealth in the hands of a few, preventing widespread economic participation.
- Inclusive vs. Extractive Institutions: It contrasts inclusive institutions, which promote growth by protecting property rights and encouraging innovation, with extractive institutions that stifle growth and maintain the status quo for elites.
- Historical Context: The authors provide historical examples from various countries, illustrating how different paths of institutional development have led to varying levels of prosperity and poverty.
Why should I read Why Nations Fail?
- Understanding Economic Disparities: The book offers insights into why some countries are rich while others remain poor, helping readers understand global inequalities.
- Historical Analysis: It provides a comprehensive historical analysis of how institutions shape economic outcomes, making it relevant for students of history, economics, and political science.
- Practical Implications: The authors discuss the implications of their findings for policy-making, suggesting that reforms must focus on changing institutions rather than merely implementing economic policies.
What are the key takeaways of Why Nations Fail?
- Importance of Institutions: The book emphasizes that the quality of a nation’s institutions is crucial for its economic success or failure. Inclusive institutions foster growth, while extractive institutions lead to stagnation.
- Vicious and Virtuous Circles: It introduces the concepts of vicious and virtuous circles, explaining how extractive institutions create a cycle of poverty and instability, while inclusive institutions promote a cycle of growth and stability.
- Role of Critical Junctures: The authors highlight that critical junctures in history can lead to significant changes in institutions, which can either reinforce or disrupt existing patterns of inequality.
What are the best quotes from Why Nations Fail and what do they mean?
- “It’s the politics, stupid!”: This quote encapsulates the authors' argument that political institutions are the primary drivers of economic success or failure, emphasizing the importance of understanding the political landscape.
- “Countries rise when they put in place the right pro-growth political institutions.”: This highlights the importance of establishing inclusive political frameworks to foster economic development and sustained prosperity.
- “History is not destiny.”: This emphasizes that while historical factors influence current institutions, they do not determine future outcomes, suggesting that change is possible.
How do inclusive institutions promote economic growth according to Why Nations Fail?
- Broad Participation: Inclusive institutions allow a wide range of individuals to participate in economic activities, fostering innovation and entrepreneurship, leading to a more dynamic economy.
- Property Rights Protection: They protect property rights, which encourages investment and long-term planning by individuals and businesses, essential for economic stability and growth.
- Political Stability: Inclusive political institutions create a stable environment where laws are enforced fairly, reducing uncertainty and fostering trust in economic transactions.
What are extractive institutions according to Why Nations Fail?
- Definition: Extractive institutions are designed to benefit a small elite at the expense of the broader population, often involving monopolies, lack of property rights, and political repression.
- Examples: The book cites examples from various countries, such as the marketing boards in Sierra Leone that exploited farmers, and the authoritarian regimes in Zimbabwe and North Korea that stifled economic growth.
- Consequences: These institutions lead to economic stagnation, civil unrest, and ultimately state failure, as they create incentives for elites to maintain control rather than promote inclusive growth.
How do critical junctures affect nations in Why Nations Fail?
- Defining Moments: Critical junctures are significant events that disrupt the existing political and economic order, creating opportunities for institutional change.
- Path Dependency: The outcomes of these junctures can lead to divergent paths for nations, where the choices made during these moments have long-lasting effects on their institutional frameworks.
- Examples Provided: The authors illustrate this with examples like the Black Death and the Industrial Revolution, showing how these events reshaped institutions in various countries.
How does Why Nations Fail explain the persistence of extractive institutions?
- Vicious Circles: Extractive institutions create a vicious circle where elites maintain power and wealth, leading to further entrenchment of these institutions, making change difficult.
- Fear of Losing Power: Elites are often motivated by the fear of losing their political power, which leads them to resist reforms that could democratize or make institutions more inclusive.
- Historical Legacy: The historical context and legacy of colonialism often leave countries with entrenched extractive institutions that are resistant to change, perpetuating cycles of poverty and instability.
What role does political conflict play in shaping institutions according to Why Nations Fail?
- Conflict as a Catalyst: Political conflict often serves as a catalyst for institutional change, as competing groups vie for power and influence.
- Inclusive vs. Extractive Outcomes: The nature of the conflict can lead to either inclusive institutions, which benefit a broader segment of society, or extractive institutions, which concentrate power and wealth.
- Historical Context: The authors provide historical examples, such as the English Civil War and the Glorious Revolution, to demonstrate how political struggles have shaped institutional development.
How do the authors suggest nations can transition from extractive to inclusive institutions?
- Empowerment of Society: The authors argue that empowering a broad segment of society is crucial for transitioning to inclusive institutions, achievable through civil society movements and political coalitions.
- Critical Junctures: They emphasize the importance of critical junctures that can disrupt existing power structures, allowing for the possibility of reform.
- International Support: While cautioning against relying solely on foreign aid, they suggest that international support for inclusive reforms can help facilitate transitions, especially when aligned with local movements for change.
What historical examples do Acemoğlu and Robinson use in Why Nations Fail?
- Nogales, Arizona vs. Nogales, Sonora: The contrasting economic fortunes of these two cities highlight how similar cultures and geographies can yield different outcomes based on institutional frameworks.
- North and South Korea: The division of Korea illustrates how different political systems lead to vastly different economic outcomes, exemplifying the impact of extractive versus inclusive institutions.
- The Maya Civilization: The rise and fall of the Maya city-states demonstrate how extractive institutions can lead to initial prosperity but ultimately result in collapse due to internal conflict and instability.
How do the authors connect historical events to modern economic outcomes in Why Nations Fail?
- Historical Legacies: The book argues that the institutions established in the past continue to influence contemporary economic outcomes, shaping the distribution of power and resources.
- Case Studies: The authors use various case studies, such as the differences between Latin America and the United States, to illustrate how historical events have led to divergent economic paths.
- Understanding Inequality: By examining the historical roots of institutions, the authors provide insights into the persistence of global inequality, crucial for developing effective strategies to address poverty and promote economic growth today.
نقد و بررسی
کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند نقدهای متفاوتی دریافت کرده است؛ با تحسین برای گستره‌ی بلندپروازانه و مثال‌های تاریخی‌اش، اما با انتقاداتی به دلیل ساده‌سازی بیش از حد و تکرار. بسیاری از خوانندگان نظریه‌ی مرکزی درباره‌ی نهادهای فراگیر در مقابل نهادهای استخراجی را جذاب می‌دانند، اگرچه برخی معتقدند که این نظریه عوامل دیگر را نادیده می‌گیرد. این کتاب به عنوان اثری تحریک‌کننده اما دارای نقص دیده می‌شود، با تمایل به تأکید بیش از حد بر اصول بازار آزاد. خوانندگان از دیدگاه‌های آن در مورد توسعه‌ی اقتصادی قدردانی می‌کنند، اما به محدودیت‌های آن در توضیح کامل فرآیندهای پیچیده‌ی تاریخی اشاره می‌کنند.
Similar Books
