Look Again

1. Przyzwyczajenie przygasa iskrę: naturalna szarość mózgu

Przypuszczam, że wszystko, co istnieje, przybiera barwę od średniego odcienia otoczenia.

Mózg filtruje stałość. Przyzwyczajenie, fundamentalna cecha życia, sprawia, że reagujemy coraz słabiej na powtarzające się bodźce. Oznacza to, że nawet najlepsze rzeczy w życiu – relacje, praca, sztuka – z czasem tracą swój blask. Nasze mózgi priorytetowo traktują to, co nowe i odmienne, odfiltrowując stare i przewidywalne, by oszczędzać zasoby i skupiać się na potencjalnych zagrożeniach lub szansach.

Zjawisko Troxlera. Zasada ta objawia się w zjawisku zanikania Troxlera, gdy nieruchome obrazy znikają z pola widzenia, ponieważ mózg przestaje reagować na niezmienne bodźce. Podobnie przestajemy zauważać zapach tytoniu czy szum klimatyzacji. Proces ten dotyczy także bardziej złożonych sytuacji, takich jak bogactwo, bieda czy dyskryminacja.

Modele wewnętrzne. Nasze mózgi tworzą wewnętrzne modele przewidywalnych sytuacji, tłumiąc reakcje, gdy doświadczenia pokrywają się z tymi modelami. Dlatego przyzwyczajamy się do szczekania sąsiadującego psa czy szumu w tle. Zrozumienie tego procesu jest kluczem do odzyskania poczucia zdumienia i zwrócenia uwagi na złe rzeczy, które przestaliśmy dostrzegać.

2. Przerwy rozpalają radość na nowo: przerywana przyjemność zamiast stałego komfortu

Gdybym przez ostatnie osiemnaście lat robił to codziennie, prawdopodobnie już by nie miało w sobie tej magicznej iskry. Ale wyjeżdżam, tęsknię, a potem wracam i znów to błyszczy.

Przerwy wywołują odhabituację. Częste przerwy od codzienności pozwalają skupić się na radości z detali. Oddalenie sprawia, że tęsknimy, a powrót pozwala doświadczyć ich na nowo, świeżym spojrzeniem. Dlatego Julia Roberts, mimo uprzywilejowanego życia, zachwyca się swoim szczęściem, bo często podróżuje i wraca do domu.

Makaron z serem. Przyjemność wynika z niepełnego i przerywanego zaspokajania pragnień. Badanie wykazało, że osoby jedzące makaron z serem codziennie odczuwały z czasem mniejszą przyjemność, podczas gdy ci, którzy jedli go raz w tygodniu, nadal się nim cieszyli. To pokazuje, że stała ekspozycja zmniejsza przyjemność, a przerwy pozwalają na jej odnowienie.

Małe przerwy. Nawet krótkie przerwy mogą wywołać odhabituację i wzbudzić radość. Badania pokazują, że słuchanie muzyki z przerwami zwiększa przyjemność w porównaniu do ciągłego odsłuchu. Te przerwy, niezależnie od tego, co w nich robimy, zmniejszają tendencję do przyzwyczajania się do dobrych rzeczy, dzięki czemu wybuchy radości trwają dłużej.

3. Jednolitość w średnim wieku: nieszczęście zatrzymanej zmiany

O, mam nadzieję, że nie jestem taki. Nie zostawiłoby to miejsca na rozwój, a ja zamierzam rozwijać się w wielu kierunkach.

Kryzys wieku średniego. Obawiany „kryzys wieku średniego” często wynika z zatrzymania zmian i nauki. Osoby w wieku czterdziestu i pięćdziesięciu lat doświadczają spadku szczęścia w różnych krajach i okolicznościach. Czują, że utknęły, mają mniej zmian, nauki i nieprzewidywalności w życiu.

Stabilność nie jest zła. Stabilność sama w sobie nie jest zła, a życie może być „dobre” w konwencjonalnym sensie. Jednak jest mniej zmian, mniej nauki, mniej tego, co nieznane lub nieprzewidywalne. Ludzie mogą mieć wiele dobrych rzeczy, ale wiele z nich to stałe elementy, do których się przyzwyczaili.

Szczęście się odwraca. Szczęście poprawia się później w życiu. Obraz zgorzkniałego starca nie znajduje potwierdzenia w danych. Może to zaskakiwać, ale wykazano, że szczęście rośnie po okresie średniego wieku i utrzymuje się aż do ostatnich lat życia. Być może dlatego, że w tym czasie zmiany znów się pojawiają – dzieci wyprowadzają się z domu, czekają przygody, ludzie przechodzą na emeryturę i szukają nowych horyzontów.

4. Doświadczenia ponad posiadanie: trwałe wspomnienia kontra ulotne emocje

Nic nie jest bardziej beznadziejne niż plan rozrywki.

Doświadczenia wywołują więcej radości. Doświadczenia (wakacje, posiłki, koncerty, kursy) zwykle przynoszą więcej radości niż nowe przedmioty (samochody, domy, tablety). Wynika to z faktu, że satysfakcja z dóbr materialnych szybko maleje, podczas gdy satysfakcja z doświadczeń nie spada, a często rośnie. Radość z nowej lodówki szybko przemija, natomiast wspomnienie świetnego koncertu trwa całe życie.

Posiadanie jest efemeryczne. W momencie zakupu nie ma różnicy w tym, jak bardzo ludzie czują się szczęśliwi. Satysfakcja z dóbr materialnych gwałtownie spada z czasem, podczas gdy satysfakcja z doświadczeń nie maleje. Badania pokazują, że często wręcz rośnie! Radość z lodówki i koncertu może być początkowo podobna, ale podczas gdy dość szybko przyzwyczajamy się do KitchenAid z francuskimi drzwiami, szczęście wywołane wspomnieniem koncertu Prince’a w londyńskiej O2 Arena trwa całe życie.

Żal z powodu niezakupienia doświadczenia. Trwały wpływ doświadczeń na szczęście w porównaniu z ulotnym wpływem posiadania może być powodem, dla którego ludzie częściej żałują, że nie kupili doświadczenia (wycieczki do Paryża, przejażdżki na kucyku) niż rzeczy materialnej. Często myślimy, że posiadanie trwa dłużej, ale w ludzkim umyśle posiadanie jest efemeryczne, a doświadczenie może trwać wiecznie.

5. Błędna konfiguracja mediów społecznościowych: iluzja normalności

My, ludzie, potrafimy się do wielu rzeczy przyzwyczaić; łatwo jest przejść przez życie w stanie chronicznego stresu i rozproszenia, nie zastanawiając się, że mogłoby być inaczej.

Media społecznościowe zmieniają percepcję. Media społecznościowe zniekształcają nasze postrzeganie „normalności”, zmieniając to, czego oczekujemy i co nas zaskakuje. Stała ekspozycja na wyselekcjonowane życie innych przesuwa nasz poziom adaptacji, prowadząc do poczucia niedoskonałości i rozczarowania. Dzieje się tak, ponieważ świadoma ocena tego, co dobre, nie habituuje się tak szybko jak nasze uczucia.

Detoks od Facebooka. Badania pokazują, że ludzie są szczęśliwsi bez Facebooka. Dezaktywacja kont prowadzi do wzrostu szczęścia, satysfakcji z życia oraz zmniejszenia depresji i lęku. Media społecznościowe działają jak stały drażniący bodziec, a ich usunięcie pozwala skupić się na własnym życiu.

Uzależnienie. Media społecznościowe mogą uzależniać, generując ciągłą potrzebę angażowania się mimo negatywnych skutków. Dzieje się tak, ponieważ brak zaangażowania powoduje ból i cierpienie. Im częściej się logujemy, tym bardziej potrzebujemy tego, by uzyskać ten sam emocjonalny zastrzyk, tworząc błędne koło.

6. Zmiana na dobre: dziel dobre, połykaj złe w całości

Zmiana zrobiłaby ci dobrze.

Zmiana wprowadza różnorodność. Zmiana wprowadza różnorodność, ale wiąże się też z kosztami; może powodować kłopoty i ryzyko, bo nigdy nie wiadomo, co przyniesie. Dlatego ludzie mogą niechętnie podejmować zmiany, nawet gdy ich obecna sytuacja nie jest dobra lub jest zła.

Zmiana jest dobra. Osoby, które wirtualna moneta rzuciła orłem, były o 25 procent bardziej skłonne do zmiany. Co ważniejsze, okazało się, że zmiana średnio przynosi korzyści. Ci, którzy się zmienili, byli znacznie szczęśliwsi niż ci, którzy tego nie zrobili.

Dziel dobre na kawałki. Jeśli chodzi o przyjemne doświadczenia, lepiej je dzielić na części. Weźmy wakacje. Kilka lat temu Tali wyjechała służbowo do słonecznego kurortu w Dominikanie. Jej zadaniem było odkryć, co sprawia, że wakacje są najszczęśliwsze i dlaczego. Rozmawiała z ludźmi o ich doświadczeniach i prosiła o wypełnienie ankiet. Gdy dane były gotowe, zauważyła jedno słowo powtarzające się wielokrotnie: „pierwszy”. Wypoczywający mówili o radości „zobaczenia oceanu po raz pierwszy”, „pierwszym pływaniu w basenie”, „pierwszym łyku wakacyjnego koktajlu”. Pierwsze razy wydawały się niezwykle ważne.

7. Odporność: odbijanie się po życiowych wyzwaniach

Odporność to nasza zdolność do odbijania się po życiowych wyzwaniach i nieprzewidzianych trudnościach, zapewniająca ochronę psychiczną przed zaburzeniami emocjonalnymi i umysłowymi.

Historia zdrowia psychicznego. Osoby z wcześniejszymi problemami psychicznymi mają szczególnie trudności z dostosowaniem się do zmian życiowych. Na początku pandemii jej wpływ na satysfakcję z życia był taki sam, niezależnie od historii zdrowia psychicznego. Największe różnice pojawiły się niedługo po rozpoczęciu lockdownu.

Zaburzenie adaptacyjne. Zaburzenie adaptacyjne to stan, w którym jednostki doświadczają smutku, beznadziejności i poczucia przytłoczenia w odpowiedzi na poważne zmiany życiowe, zarówno złe, jak i dobre. Paradoksalnie, pozytywne wydarzenia, takie jak zdobycie wymarzonej pracy, wyzdrowienie po długiej walce z rakiem czy znalezienie miłości, mogą wywołać epizod.

Terapia ekspozycyjna. Terapia ekspozycyjna to najczęstsza metoda leczenia fobii i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (często związanych z germofobią). Celem terapii jest stopniowe wystawianie pacjenta na to, co go przeraża, aby osiągnąć habituację. Kluczowe jest kontrolowanie ekspozycji tak, by była stopniowa – „po jednym ptaku na raz” – i odbywała się w bezpiecznym środowisku.

8. Kreatywność: pokonywanie habituacji myśli

Bez zmiany nie ma innowacji, kreatywności ani motywacji do poprawy.

Zmiana wywołuje odhabituację. Nawet drobne zmiany mają moc wywołania odhabituacji, sygnalizując, że trzeba poradzić sobie z nową sytuacją. W efekcie ludzie częściej kwestionują status quo. Na przykład po przeprowadzce do nowego kraju stają się lepsi w rozwiązywaniu kreatywnych zagadek.

Powolna habituacja. Powolna habituacja może pozwolić dostrzec to, czego inni już nie widzą, i dostrzec możliwości poprawy. Jeśli mniej zakładasz, jak powinno być, możesz być otwarty na nowe możliwości.

Osoby z zewnątrz. Nowe myślenie i prawdziwa oryginalność często pochodzą od osób będących w pewnym sensie outsiderami – tych, którzy mają inną wiedzę lub umiejętności niż reszta w danej dziedzinie. W prawie niektóre z najbardziej kreatywnych prac ostatnich pięćdziesięciu lat pochodziły z ekonomii.

9. Kłamstwo: efekt śnieżnej kuli nieuczciwości

Zaczyna się od małej kwoty, może kilkuset, kilku tysięcy. Czujesz się z tym komfortowo, a zanim się obejrzysz, robi się z tego coś dużego.

Mózg habituuje się do nieuczciwości. Z każdym kolejnym kłamstwem obserwujemy spadek reakcji ciała migdałowatego – forma habituacji do kłamstwa. Im większy spadek wrażliwości mózgu na nieuczciwość, tym więcej kłamiemy następnym razem, gdy nadarzy się okazja.

Uczucia bledną. Powtarzana nieuczciwość jest jak perfumy Chanel, które nakładasz wielokrotnie. Na początku łatwo wyczuwasz ich charakterystyczny zapach przy każdym psiknięciu. Z czasem i przy kolejnych aplikacjach prawie go nie czujesz, więc nakładasz więcej, nie zdając sobie sprawy, dlaczego nikt nie chce siedzieć obok ciebie w porannym tramwaju.

Zatrzymaj to w zarodku. Wiedza, że nieuczciwość eskaluje przez habituację, ma jasne implikacje, jak ją ograniczyć w domu i pracy: zatrzymaj ją w zarodku. Ignorowanie drobnych przewinień może powoli prowadzić do poważnych konsekwencji. Ludzie mogą przyzwyczaić się do nieuczciwości i przestać uważać ją za coś złego.

10. Dezinformacja: siła powtarzania i uprzedzenie do prawdy

Slogany powinny być powtarzane nieustannie, aż do momentu, gdy każdy zrozumie ich sens.

Efekt iluzorycznej prawdy. Gdy fałsz jest powtarzany, ludzie mają tendencję do uznawania go za prawdę. Jak wkrótce wyjaśnimy, dzieje się tak częściowo dlatego, że powtarzane zdanie jest coraz mniej przetwarzane przez mózg, gdyż przestaje być zaskakujące i nowe. W efekcie łatwiej je zaakceptować jako fakt.

Znane, bardziej prawdziwe. Powtarzanie tworzy poczucie znajomości. A gdy coś brzmi znajomo, zakładamy, że jest prawdziwe. Dzieje się tak, ponieważ w życiu poczucie znajomości często (słusznie) kojarzy się z prawdą, a zaskoczenie z nieprawdopodobieństwem.

Łatwiejsze, bardziej prawdziwe. Gdy przetwarzanie informacji jest dla ciebie łatwe dzięki powtarzaniu (czyli reakcja nerwowa jest mniejsza), jesteś bardziej skłonny uznać ją za prawdziwą. Informacje łatwiejsze do przetworzenia – na przykład drukowane na wyrazistych kolorach jak czerwony lub w czytelnych czcionkach – są bardziej wiarygodne.

11. Ryzyko: niebezpieczna ścieżka eskalacji

Moja strefa komfortu to jak mała bańka wokół mnie, którą przesuwałem w różne strony, powiększając ją, aż cele, które wydawały się szalone, stały się możliwe do osiągnięcia.

Habituacja do ryzyka. Habituacja do ryzyka to tendencja do postrzegania zachowania jako coraz mniej ryzykownego, im częściej się je podejmuje, mimo że rzeczywiste zagrożenie pozostaje takie samo. Podejmujesz coraz większe ryzyko, czując się coraz mniej przestraszony.

**

Ostatnia aktualizacja: April 26, 2025