Beyond Good and Evil and The Genealogy of Morals

۱. حقایق فلسفی اغلب پوششی برای اعترافات شخصی‌اند

به تدریج برایم روشن شده است که هر فلسفه‌ی بزرگ تاکنون چه بوده است: اعترافی شخصی از نویسنده‌اش و نوعی خاطرات ناخودآگاه و ناخواسته؛ همچنین اینکه نیات اخلاقی (یا غیراخلاقی) در هر فلسفه، بذر زنده‌ای است که هر بار از آن کل گیاه فلسفی رشد کرده است.

نظام‌های فلسفی به مثابه خودآشکاری. نیچه بر این باور است که نظام‌های فلسفی حقیقتی عینی نیستند، بلکه اعترافات و خاطرات شخصی خالقانشان‌اند. نیات اخلاقی فیلسوف، «بذر زنده»‌ای است که کل فلسفه‌اش از آن رشد می‌کند. برای درک ادعاهای متافیزیکی یک فیلسوف، باید ابتدا پرسید: «این فلسفه (یا خود فیلسوف) به کدام اخلاق گرایش دارد؟»

انگیزه‌های پشت فلسفه. نیچه ایده‌ی «میل به دانش» را به عنوان محرک اصلی فلسفه رد می‌کند. او معتقد است که انگیزه‌های دیگری مانند اراده به قدرت، دانش را به عنوان ابزاری به کار می‌گیرند. با بررسی انگیزه‌های بنیادین انسانی می‌توان نیات و مقاصد پنهان پشت نظام‌های فلسفی را کشف کرد.

فیلسوفان در برابر دانشمندان. نیچه میان فیلسوفان و دانشمندان تمایز قائل می‌شود و می‌گوید دانشمندان ممکن است واقعاً «میل به دانش» داشته باشند، اما منافع شخصی‌شان اغلب در جای دیگری است. در مقابل، اخلاق فیلسوف گواهی قاطع بر هویت او و ترتیب اهمیت انگیزه‌های درونی‌اش است.

۲. اخلاق ابزاری برای قدرت است، نه هدفی در خود

هر انگیزه‌ای به دنبال تسلط است و به همین دلیل تلاش می‌کند فلسفه‌ورزی کند.

اخلاق به مثابه بازی قدرت. نیچه اخلاق را نه به عنوان معیار عینی درست و نادرست، بلکه ابزاری می‌داند که انگیزه‌ها و گروه‌های مختلف برای اثبات برتری خود به کار می‌برند. هر انگیزه می‌کوشد خود را هدف نهایی وجود و ارباب مشروع دیگر انگیزه‌ها نشان دهد. این دیدگاه، تصور سنتی اخلاق به عنوان جستجوی بی‌طرفانه‌ی خیر را به چالش می‌کشد.

اراده به قدرت. نیچه اراده به قدرت را انگیزه‌ی بنیادین رفتار انسانی، از جمله اخلاق، می‌داند. هر انگیزه‌ای به دنبال تسلط است و در نتیجه تلاش می‌کند فلسفه‌ورزی کند و ارزش‌های خود را بر دیگران تحمیل نماید. این دیدگاه، اخلاق را از جستجوی بی‌طرفانه‌ی خیر جدا می‌کند.

رواقی‌گری به مثابه خودتیرانی. نیچه نقد می‌کند که دستور رواقیان به «زندگی مطابق با طبیعت» در واقع فریبی کلامی است. زندگی کردن یعنی خواستن تفاوت با طبیعتی که بی‌تفاوت، ناعادلانه و محدود است. رواقیان در واقع می‌خواهند اخلاق خود را بر طبیعت تحمیل کنند و از آن بخواهند مطابق تصویر خود از وجود باشد.

۳. ارزش حقیقت پرسشی خطرناک و بی‌پاسخ است

فرض کنیم حقیقت را می‌خواهیم؛ چرا به جای آن کذب، عدم قطعیت یا حتی جهل را نخواهیم؟

پرسش از اراده به حقیقت. نیچه فرض فلسفی سنتی که حقیقت ذاتاً ارزشمند است را به چالش می‌کشد. او می‌پرسد چرا باید حقیقت را بر کذب، عدم قطعیت یا جهل ترجیح دهیم. این پرسش درباره ارزش حقیقت، محور اصلی فلسفه نیچه است.

حقیقت به مثابه شرط زندگی. نیچه پیشنهاد می‌کند که کذب ممکن است شرط زندگی باشد و استدلال می‌کند که نادرست‌ترین قضاوت‌ها اغلب برای ما ضروری‌ترین‌اند. بدون ساختن داستان‌های منطقی و تحریف مداوم جهان، انسان نمی‌توانست زندگی کند. این دیدگاه ارزش‌های عاطفی رایج را به چالش می‌کشد و فلسفه نیچه را فراتر از خیر و شر قرار می‌دهد.

ظاهر در برابر حقیقت. نیچه مخالفت بنیادین میان «حقیقت» و «کذب» را زیر سؤال می‌برد و می‌گوید ممکن است کافی باشد که مراحل ظاهر و درجات مختلف ظاهر را فرض کنیم. حتی احتمال می‌دهد که دنیایی که ما را به خود مشغول کرده، داستانی بیش نباشد و بدین ترتیب ایمان فلسفی سنتی به دستور زبان و سوژه را به چالش می‌کشد.

۴. اخلاق ارباب و برده تاریخ بشر را رقم می‌زند

حقیقتاً اوضاع کاملاً متفاوت است: وقتی با شادی ادعا می‌کنید قانون خود را از طبیعت می‌خوانید، در واقع برعکس آن را می‌خواهید، ای بازیگران عجیب و خودفریب!

دو اخلاق بنیادین. نیچه دو نوع اخلاق اساسی را معرفی می‌کند: اخلاق ارباب و اخلاق برده. اخلاق ارباب از نوعی برتری‌طلبی ناشی می‌شود که ارزش‌های خود را تأیید می‌کند و خود را «خوب» در برابر صفات «بد» تحت سلطه می‌داند. اخلاق برده اما از ستم‌دیدگان برمی‌خیزد و ارزش‌هایی چون شفقت، تواضع و انکار خود را برجسته می‌کند.

بازارشی ارزش‌ها. انقلاب برده در اخلاق زمانی آغاز می‌شود که رنجش (رسانتیمنت) خلاق می‌شود و ارزش‌ها را می‌آفریند. اخلاق برده به «نه» گفتن به «خارج»، «دیگری» و «غیرخود» می‌پردازد و این «نه» عمل خلاقانه‌اش است. این بازارشی ارزش‌ها ویژگی کلیدی اخلاق برده است.

نجیب‌زادگان در برابر رنجش‌خوردگان. انسان نجیب خود را تعیین‌کننده ارزش می‌داند و نیازی به تأیید ندارد. در مقابل، انسان رنجش‌خورده نه راست‌قامت است و نه ساده‌لوح، و روحش کج‌چشم است. این تفاوت بنیادین در نگرش، ارزش‌گذاری اخلاقی آن‌ها را شکل می‌دهد.

۵. ایده‌آل زاهدانه: نیرویی زندگی‌ستیز که در لباس فضیلت ظاهر می‌شود

قربانی کردن خدا برای نیستی—این راز پارادوکسیکال بی‌رحمی نهایی برای نسلی است که اکنون در حال ظهور است: همه‌ی ما اندکی از آن می‌دانیم.

زهد به مثابه اراده به نیستی. نیچه ایده‌آل زاهدانه را اراده‌ای به نیستی می‌داند، اراده‌ای مخالف زندگی که بنیادی‌ترین پیش‌فرض‌های وجود را رد می‌کند. این ایده‌آل که با نفرت از انسان، حیوان و ماده شناخته می‌شود، به انکار حواس، عقل و خود اراده می‌پردازد.

کشیش زاهد. کشیش زاهد جهت‌دهنده رنجش است که از غرایز بد همه‌ی رنج‌کشیدگان برای خودانضباطی و خودفزایی بهره می‌برد. این کشیش که اغلب خود بیمار است، از دین برای پخش نور خورشید بر مردمی که همیشه در عذاب‌اند استفاده می‌کند تا آن‌ها را در نظر خود قابل تحمل سازد.

نردبان بی‌رحمی دینی. نیچه نردبانی بزرگ از بی‌رحمی دینی ترسیم می‌کند که با قربانی کردن انسان‌ها به خدای خود آغاز می‌شود، سپس قربانی غرایز قوی‌تر و در نهایت قربانی خود خدا برای نیستی. این راز پارادوکسیکال بی‌رحمی نهایی برای نسلی است که اکنون در حال ظهور است.

۶. وجدان بد: بی‌رحم‌ترین اختراع بشریت

بازگرداندن انسان به طبیعت؛ تسلط بر تفسیرها و معانی بیهوده و پرشوری که تاکنون بر آن متن بنیادی ابدی «انسان طبیعت» نوشته و نقاشی شده است.

درون‌سازی غرایز. وجدان بد از درون‌سازی غرایزی ناشی می‌شود که دیگر اجازه بروز بیرونی ندارند. این فرایند که به نیاز دولت برای رام و کنترل شهروندان برمی‌گردد، انسان را علیه خود می‌شوراند.

گناه در برابر خدا. احساس گناه در برابر خدا به ابزاری برای شکنجه بدل می‌شود، جایی که انسان خود را بدون امکان کفاره مجازات‌شده تصور می‌کند. این منجر به راز پارادوکسیکال بی‌رحمی نهایی می‌شود که خدا خود را برای گناه بشریت قربانی می‌کند.

بی‌گناهی شدن. نیچه مفهوم «اراده آزاد نبودن» را رد می‌کند که آن را سوءاستفاده از علت و معلول می‌داند. او استدلال می‌کند که علت و معلول باید فقط به عنوان مفاهیم محض به کار روند، نه به عنوان موجودیت‌های عینی. در «خود-خود»، چیزی به نام «روابط علّی»، «ضرورت» یا «عدم آزادی روانی» وجود ندارد.

۷. فراتر از خیر و شر: فراخوانی برای ارزش‌ها و نجیب‌زادگان نوین

تأثیر گزینشی و پرورش‌دهنده‌ای که می‌توان با کمک ادیان اعمال کرد، که همواره به اندازه‌ی تخریب‌کننده بودن، خلاق و شکل‌دهنده نیز هست، بسته به نوع مردمی که تحت نفوذ و حمایت آن قرار می‌گیرند، بسیار متنوع و متفاوت است.

فیلسوف به مثابه پرورش‌دهنده. نیچه فیلسوف را کسی می‌داند که دین را برای کارهای پرورش و آموزش به کار می‌گیرد، همان‌طور که شرایط سیاسی و اقتصادی را به کار می‌برد. این فیلسوف تأثیری گزینشی و پرورش‌دهنده خواهد داشت که هم به اندازه تخریب، خلاق و شکل‌دهنده است.

روح آزاد. فیلسوفان آینده روح‌هایی آزاد، بسیار آزاد خواهند بود، اما صرفاً روح آزاد نخواهند بود. آن‌ها چیزی بیشتر، بالاتر، بزرگ‌تر و اساساً متفاوت خواهند بود. این فیلسوفان در بسیاری از سرزمین‌های روحی خانه خواهند داشت و همواره از گوشه‌های کهنه و دلگیر که به نظر می‌رسد به آن‌ها تبعید شده‌اند، فرار خواهند کرد.

نجیب‌زادگان نوین. نیچه خواستار گونه‌ای نوین از فیلسوفان است که وسوسه‌گرند، کسانی که همه ارزش‌ها را به پرسش می‌کشند و وضع موجود را به چالش می‌کشند. این فیلسوفان روح‌های آزادی خواهند بود که دگماتیست نیستند، به دنبال تحمیل حقایق خود بر دیگران نیستند و آماده‌اند خطر «شاید» را بپذیرند.

آخرین به‌روزرسانی:: April 24, 2025